Căn nguyên gây viêm phế quản cấp thường là do virus, vi khuẩn gây ra. Bệnh khi khỏi thường không để lại di chứng. Nhưng nếu không được điều trị dứt điểm sẽ có những biến chứng nguy hiểm như suy hô hấp, viêm phổi.
VIÊM PHẾ QUẢN CẤP LÀ GÌ?
Niêm mạc phế quản, một thành phần quan trọng của hệ hô hấp, đóng vai trò quan trọng trong việc giữ lại và loại bỏ các hạt bụi, chất độc hại, nhằm duy trì sự sạch sẽ của đường thở. Bệnh viêm phế quản cấp xuất hiện khi niêm mạc phế quản từ thanh quản đến mô phổi trở nên viêm nhiễm, có thể kèm theo viêm mũi, họng, và thanh quản.
Viêm phế quản cấp thường là một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp phổ biến nhất trong cuộc sống hàng ngày, tác động đến hầu hết mọi người ít nhất một lần trong đời. Thường thì, bệnh có khả năng tự chữa lành trong khoảng 1-2 tuần mà không gây ra các vấn đề kéo dài.
Quan trọng để lưu ý là một số trường hợp viêm phế quản cấp có thể mani-fest với các triệu chứng không điển hình, đôi khi gây hiểu lầm trong việc chẩn đoán với các bệnh nhiễm trùng phổi khác như viêm phổi, tái tạo mủ trong phổi, hoặc nhiễm trùng trong khoang màng phổi.
Tuy nhiên, một số bệnh nhân viêm phế quản cấp có thể trải qua quá trình biến chứng, dẫn đến trạng thái viêm phế quản mãn tính. Ngoài ra, bệnh còn có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng như viêm phổi, suy hô hấp, do đó, quan trọng để người bệnh không xem thường và tìm kiếm sự chăm sóc y tế đúng đắn.
TRIỆU CHỨNG THƯỜNG GẶP
Khi thăm khám bệnh nhân mắc viêm phế quản cấp, các bác sĩ thường dựa vào các triệu chứng để đưa ra đánh giá và có thể chỉ định các xét nghiệm phù hợp. Biểu hiện của bệnh thường khá rõ ràng, tuy nhiên, một số người có thể chủ quan và không điều trị sớm, gây ra những biến chứng khó lường. Ở giai đoạn đầu, người mắc viêm phế quản cấp thường trải qua các triệu chứng như:
- Ho: Không đặc hiệu, có thể xuất phát từ bất kỳ vùng nào trên đường hô hấp. Ho có thể là khô hoặc kèm theo đờm, và có thể có những đặc điểm nhất định mà người chuyên nghiệp có thể nhận diện để phân loại nguồn gốc của vấn đề.
- Sốt: Có thể có sốt cao hoặc nhẹ, cơn sốt hoặc sốt liên tục.
- Viêm nhiễm trên đường hô hấp: Bao gồm sổ mũi, nghẹt mũi, và các triệu chứng liên quan.
- Tiết đờm: Màu sắc của đờm không cung cấp thông tin chính xác về nguyên nhân (vi khuẩn hay virus), nhưng là sản phẩm của phản ứng viêm.
- Khò khè: Do sự thu hẹp của lòng phế quản, khò khè có thể phát ra khi không khí đi qua những khe hẹp, và cần phải được phân biệt với các tiếng khác có thể xuất phát từ mũi miệng.
- Đau họng: Bao gồm cả cảm giác ngứa, đau khi nuốt, và sưng to tùy thuộc vào tiến triển của bệnh.
- Mệt mỏi: Cơ thể thường trạng thái mệt mỏi, ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và hệ miễn dịch.
- Triệu chứng khác: Bao gồm thở nhanh, khó thở (ít gặp), và các triệu chứng khác có thể gây nhầm lẫn với các bệnh lý hô hấp nghiêm trọng khác.
Tuy nhiên, các triệu chứng rất khó để nhận biết. Đờm có khi không xuất hiện khi mắc viêm phế quản và trẻ em thường nuốt đờm, do đó cha mẹ có thể không biết con mình đã mắc bệnh. Nếu hút thuốc, cổ họng của bạn mỗi buổi sáng khi thức dậy thường có đờm. Trong trường hợp tình trạng này kéo dài trong hơn 3 tháng, bạn có thể bị viêm phế quản mãn tính. Bạn vẫn có khả năng mắc viêm phế quản mãn tính dù không hề bị viêm phế quản cấp tính. Ngoài ra, bạn cũng có thể ho dai dẳng kéo dài trong vài tuần sau khi khỏi viêm phế quản cấp tính.
Một số rất ít trường hợp viêm phế quản cấp có thể có khó thở, hoặc có sốt, thậm chí có thể là xuất hiện đau ngực. Để tránh nhầm lẫn viêm phế quản cấp với những bệnh nhiễm trùng hô hấp khác, tất cả những trường hợp có ho, khạc đờm, mà kèm theo chỉ cần một trong các biểu hiện như bệnh kéo dài quá 5 ngày, có thêm biểu hiện sốt, khó thở, tức ngực hoặc mệt nhiều,…cần đến khám bác sĩ ngay.
NGUYÊN NHÂN GÂY VIÊM PHẾ QUẢN
Viêm phế quản cấp thường xuất phát từ nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm:
- Virus: Các loại virus như virus cúm gia cầm, virus đại thực bào đường hô hấp, dịch SARS và một số chủng herpes virus được xem là nguyên nhân chính gây bệnh.
- Vi khuẩn: Mặc dù ít phổ biến hơn so với virus, nhưng vi khuẩn cũng có thể góp phần vào việc gây viêm phế quản cấp. Các vi khuẩn như Mycoplasma, Chlamydia, phế cầu, và Hemophilus influenza thường được liên kết với bệnh lý này.
- Sức đề kháng kém: Hệ thống miễn dịch suy giảm, do cảm lạnh hoặc tình trạng bệnh mãn tính, làm tăng nguy cơ mắc viêm phế quản cấp.
- Bệnh lý trào ngược dạ dày: Nếu bạn trải qua đợt ợ nóng nghiêm trọng, có thể kích thích cổ họng và tăng khả năng mắc viêm phế quản.
- Khói thuốc lá: Nicotine trong khói thuốc gây viêm và tổn thương niêm mạc đường hô hấp, làm tăng nguy cơ mắc viêm phế quản cấp tính và mãn tính.
- Tiếp xúc với hóa chất: Làm việc trong môi trường chứa các chất kích thích phổi như hạt bụi, vải dệt, hoặc tiếp xúc với hơi hóa chất như amoniac, clo cũng là nguyên nhân có thể dẫn đến viêm phế quản.
- Thời tiết: Sự thay đổi đột ngột của thời tiết có thể gây kích ứng niêm mạc hô hấp, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của viêm phế quản.
CHẨN ĐOÁN VIÊM PHẾ QUẢN CẤP
Hầu hết các trường hợp viêm phế quản cấp đều được chẩn đoán xác định nhờ việc thăm khám lâm sàng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, do có thể nhầm lẫn với một số bệnh khác, vì vậy, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh làm thêm một số xét nghiệm như:
CHỤP X-QUANG PHỔI
Hầu hết các trường hợp viêm phế quản cấp được chẩn đoán mà không cần chụp X-quang phổi. Một số bệnh nhân được yêu cầu chụp X-quang phổi khi có triệu chứng ho, khạc đờm và kèm thêm một trong các dấu hiệu sau:
- Người bệnh >75 tuổi.
- Mạch > 100 lần/phút.
- Thở >24 lần/phút.
- Nhiệt độ ở nách >38 độ C.
- Thấy rale ẩm, nổ, hội chứng đông đặc khi khám phổi.
Dựa trên phim X-quang phổi, bác sĩ có thể phân biệt viêm phế quản cấp với các bệnh phổi nhiễm trùng khác như viêm phổi, áp xe phổi…
XÉT NGHIỆM TÌM CĂN NGUYÊN BỆNH
Việc tìm căn nguyên gây bệnh thường không cần thiết trong hầu hết các trường hợp viêm phế quản cấp. Trong hầu hết các trường hợp, bác sĩ sau khi khám lâm sàng, sẽ đưa ra chẩn đoán xác định bệnh, từ đó kê đơn điều trị dựa theo triệu chứng lâm sàng, và những kinh nghiệm đã có khi điều trị những trường hợp viêm phế quản cấp trước đây.
Tuy nhiên, một số bệnh nhân vẫn được yêu cầu làm xét nghiệm tìm căn nguyên gây bệnh viêm phế quản cấp như:
- Bác sĩ muốn xác định đặc điểm vi sinh gây bệnh viêm phế quản cấp ở địa phương đó, từ đó làm căn cứ để kê đơn thuốc điều trị cho những trường hợp tiếp theo.
- Những trường hợp chẩn đoán viêm phế quản cấp, được chỉ định điều trị kháng sinh, nhưng không thấy có hiệu quả. Trong trường hợp này, người bệnh cần được cấy đờm để tìm vi khuẩn gây bệnh, từ đó xác định khả năng kháng thuốc, nhạy cảm thuốc của vi khuẩn ( kháng sinh đồ), làm cơ sở kê đơn kháng sinh tiếp theo.
ĐIỀU TRỊ VIÊM PHẾ QUẢN CẤP
ĐIỀU TRỊ NHƯ THẾ NÀO?
Hơn 90% của các trường hợp viêm phế quản được xác định là có nguồn gốc virus, do đó, trong nhiều tình huống, việc sử dụng kháng sinh không được coi là cần thiết.
Liệu pháp kháng sinh chỉ nên được xem xét và thực hiện khi có các chỉ định cụ thể cho nhiễm trùng vi khuẩn, như là tổng trạng xấu, sốt kéo dài, sự xuất hiện của đờm xanh, đờm vàng, hoặc đờm mủ. Đặc biệt, các trường hợp viêm phế quản cấp ở những người có bệnh lý kèm theo như bệnh tim, phổi, thận, gan, suy giảm miễn dịch, hoặc ở nhóm người trên 65 tuổi với ho cấp tính cần được xem xét cẩn thận.
Các chỉ số nguy cơ như bệnh nhân nhập viện trong 1 năm trước, tồn tại đái tháo đường type 1 hoặc type 2, lịch sử suy tim xung huyết, hay sử dụng corticoid uống đều là những yếu tố quan trọng trong việc xác định liệu pháp kháng sinh có thể cần thiết hay không. Các quyết định này đòi hỏi một quá trình đánh giá kỹ lưỡng để đảm bảo việc sử dụng kháng sinh là hợp lý và mang lại lợi ích tối đa cho bệnh nhân.
ĐIỀU TRỊ TRIỆU CHỨNG
Trong quá trình điều trị viêm phế quản cấp, việc quản lý các triệu chứng cụ thể là rất quan trọng:
SỐT
- Sử dụng thuốc hạ sốt như acetaminophen (paracetamol) hoặc ibuprofen theo chỉ dẫn của bác sĩ.
- Hạn chế sử dụng aspirin, đặc biệt là đối với trẻ em, người bị hen, và người có loét dạ dày-tá tràng.
- Đối với những trường hợp có bệnh lý về tim, phổi, thần kinh, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng thuốc hạ sốt.
HO
- Ho là một phản xạ tự nhiên giúp tống đờm và vi khuẩn ra khỏi cơ thể.
- Uống nhiều nước để giúp cải thiện quá trình ho và khạc đờm.
- Tránh sử dụng thuốc giảm ho, vì chúng có thể làm giảm việc bài tiết đờm và làm chậm sự phục hồi.
- Bấm huyệt Liệt Khuyết, huyệt Phế Du để giảm triệu chứng ho.
SỔ MŨI, NGHẸT MŨI
- Không sử dụng các thuốc kháng histamine và các thuốc chống sung huyết mũi để làm thông khó mũi.
- Vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý được khuyến khích.
- Phun hơi ẩm trong phòng có thể giúp giảm khô mũi.
THUỐC LÀM LOÃNG ĐỜM
- Sử dụng thuốc làm loãng đờm như acetylcystein, bromhexin, carbocystein khi được bác sĩ chỉ định.
- Uống đủ nước, vì nước bản thân cũng là một thuốc làm loãng đờm tự nhiên.
KHÍ DUNG THUỐC GIÃN PHẾ QUẢN
- Cân nhắc sử dụng khi có sự cải thiện phần nào sau khi sử dụng.
- Không sử dụng các loại thuốc giãn phế quản đường uống do tác dụng phụ có thể xuất hiện.
THUỐC KHÁNG VIRUS
Không khuyến cáo sử dụng thường xuyên, nhưng bác sĩ có thể cân nhắc nếu nghi ngờ tác nhân gây bệnh là virus cúm, đặc biệt nếu dùng trong 36 giờ đầu kể từ khi xuất hiện triệu chứng.
KHOÁNG CHẤT VÀ VITAMIN
- Vitamin C không có tác dụng rõ rệt trong việc điều trị đợt cấp của viêm nhiễm hô hấp.
- Kẽm có thể có tác dụng, nhưng tác dụng phụ của nó cần được cân nhắc.
Hầu hết các trường hợp tự giới hạn và khỏi sau 2-3 tuần, nhưng trường hợp có biến chứng cần sử dụng kháng sinh. Quản lý này nên được thực hiện dưới sự giám sát của bác sĩ.
CHẾ ĐỘ SINH HOẠT PHÙ HỢP
Đối với những người đang trải qua điều trị viêm phế quản cấp hoặc muốn ngăn chặn sự tái phát của viêm phế quản mãn tính, các lưu ý sau có thể hỗ trợ quá trình điều trị và giữ gìn sức khỏe:
TRÁNH TIẾP XÚC VỚI CHẤT KÍCH THÍCH
- Ngừng hút thuốc lá và tránh tiếp xúc với khói thuốc lá môi trường.
- Hạn chế tiếp xúc với các chất ô nhiễm không khí, bụi bẩn, hoặc hóa chất gây kích ứng.
MANG KHẨU TRANG
Khi cần thiết, đeo khẩu trang để bảo vệ đường hô hấp khỏi ô nhiễm hay chất kích thích môi trường.
CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG
- Duy trì một chế độ ăn uống cân đối, giàu chất dinh dưỡng để hỗ trợ sức khỏe chung và tăng cường hệ miễn dịch.
- Uống đủ nước để duy trì sự ẩm cho đường hô hấp và giúp làm loãng đờm.
TẬP THỂ DỤC THỂ THAO
- Thực hiện các hoạt động thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, đạp xe để cải thiện sức khỏe tim mạch và tăng cường sức đề kháng.
- Tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi bắt đầu bất kỳ chương trình tập luyện mới nào.
QUẢN LÝ STRESS
- Hạn chế stress bằng cách thực hành các phương pháp giảm stress như thiền, yoga, hoặc hoạt động giải trí yêu thích.
- Stress có thể ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và triệu chứng của viêm phế quản.
DUY TRÌ THÓI QUEN SỨC KHỎE
- Đảm bảo đủ giấc ngủ để hỗ trợ quá trình phục hồi của cơ thể.
- Thực hiện các cuộc kiểm tra sức khỏe định kỳ và thăm bác sĩ theo lịch hẹn.
Những biện pháp này có thể giúp tăng cường sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho những người đang trải qua điều trị viêm phế quản cấp và giúp ngăn ngừa sự tái phát của viêm phế quản mãn tính. Tuy nhiên, trước khi thay đổi bất kỳ chế độ điều trị nào, nên thảo luận với bác sĩ để đảm bảo rằng nó phù hợp và an toàn.
