Tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt hay phì đại tuyến tiền liệt là bệnh lý phổ biến ở nam giới lớn tuổi. Hiện nay, với sự phát triển của các phương tiện chẩn đoán, người có bệnh được phát hiện nhiều hơn. Trên thế giới có khoảng 60% nam giới ở tuổi 60 bị tăng sinh lành tuyến tiền liệt, tần suất bệnh tăng dần theo tuổi nên số người mắc bệnh ngày càng cao. Bệnh gây ra các triệu chứng rối loạn đi tiểu làm ảnh hưởng đến chất lượng sống.
PHÌ ĐẠI TUYẾN TIỀN LIỆT LÀ GÌ?
Phì đại tuyến tiền liệt là một tình trạng mô bệnh lý đặc hiệu, thể hiện sự tăng sinh lành tính của cả mô nền và tế bào niêm mạc tuyến tiền liệt. Kết quả của sự tăng sinh này là tuyến tiền liệt trở nên phì đại và có thể gây ra bế tắc đường tiết niệu dưới, được mô tả là một loại bướu gây bế tắc.
Bệnh lý này dẫn đến các triệu chứng rối loạn về chức năng đi tiểu, tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống. Mặc dù không mang lại nguy hiểm cho tính mạng, nhưng sự diễn tiến của rối loạn đi tiểu có thể trở nên nặng nề, đòi hỏi sự can thiệp từ phía ngoại khoa để giảm bớt tác động của nó đối với bệnh nhân.
NGUYÊN NHÂN PHÌ ĐẠI TUYẾN TIỀN LIỆT
Nguyên nhân của tình trạng phì đại tiền liệt tuyến hiện vẫn có nhiều điều chưa được làm rõ. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu khẳng định rằng có liên quan đến các yếu tố lão hóa và bất thường tinh hoàn.
- Nguyên nhân của lão hóa: Trong suốt quá trình cuộc sống, nam giới sản xuất cả hormone nam testosterone và một lượng nhỏ hormone nữ estrogen. Khi người đàn ông già đi, nồng độ testosterone giảm, dẫn đến tỷ lệ estrogen tăng lên. Nghiên cứu chỉ ra rằng, nguy cơ phì đại tuyến tiền liệt tăng khi tỷ lệ hormone estrogen cao hơn testosterone. Giả thuyết khác liên quan đến dihydrotestosterone (DHT), một hormone nam giới tự nhiên có vai trò trong phát triển đặc tính nam giới. Khi người đàn ông già đi, nồng độ testosterone giảm, nhưng DHT vẫn tích tụ trong tuyến tiền liệt, khuyến khích sự phát triển của nó.
- Tinh hoàn: Yếu tố tiền căn gia đình với vấn đề về tuyến tiền liệt hoặc bất thường về tinh hoàn có thể tăng nguy cơ phì đại. Người đàn ông đã phẫu thuật cắt bỏ tinh hoàn từ khi còn nhỏ sẽ không phát triển tình trạng phì đại tuyến tiền liệt theo cách thông thường.
TRIỆU CHỨNG PHÌ ĐẠI TUYẾN TIỀN LIỆT
Tùy theo mức độ nghiêm trọng của tình trạng tuyến tiền liệt bị phì đại mà người bệnh sẽ có những biểu hiện khác nhau. Nhưng nhìn chung thì các triệu chứng có xu hướng nặng dần theo thời gian. Trong đó, Hội chứng kích thích và Hội chứng bế tắc thường gặp như:
HỘI CHỨNG KÍCH THÍCH
- Tiểu nhiều lần trong đêm.
- Tiểu gấp.
- Tiểu phải rặn.
- Cảm giác mót tiểu.
- Tia nước tiểu yếu hoặc ngắt quãng.
- Tiểu không kiểm soát.
- Đôi khi bí tiểu.
HỘI CHỨNG BẾ TẮC
- Nhiễm trùng đường tiết niệu.
- Có máu trong nước tiểu.
Bên cạnh đó, các triệu chứng đường tiết niệu còn đến từ nhiều nguyên nhân khác như: viêm tuyến tiền liệt, hẹp niệu đạo, sẹo cổ bàng quang do phẫu thuật trước đó, sỏi bàng quang, sỏi thận…
Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ khác khiến cho tỷ lệ mắc bệnh cao hơn bao gồm:
- Tuổi tác: Khoảng 1/3 nam giới có triệu chứng từ trung bình đến nặng ở độ tuổi 60 và 1/2 trường hợp trong số đó sẽ bị tăng sinh tuyến tiền liệt ở độ tuổi 80. Tình trạng tăng sinh của tuyến tiền liệt hiếm khi xuất hiện ở nam giới dưới 40 tuổi.
- Di truyền: Nếu người đàn ông có một người thân cùng huyết thống như cha hoặc anh trai mắc các vấn đề về tuyến tiền liệt thì nguy cơ có bệnh cũng sẽ cao hơn người khác.
CHẨN ĐOÁN PHÌ ĐẠI TUYẾN TIỀN LIỆT
Để đưa ra chẩn đoán về tình trạng phì đại tuyến tiền liệt, bác sĩ thường thực hiện các bước như sau:
- Thăm khám và Hỏi tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám và hỏi tiền sử bệnh để hiểu rõ về các triệu chứng bạn đang gặp phải, cũng như bất kỳ vấn đề sức khỏe nào khác.
- Thăm khám qua đường hậu môn: Sử dụng ngón tay để thăm khám qua đường hậu môn, bác sĩ có thể ước tính kích thước và độ chắc của tuyến tiền liệt. Thủ thuật này được gọi là kiểm tra trực tiếp tuyến tiền liệt (DRE – Digital Rectal Examination).
- Siêu âm: Phương pháp siêu âm được sử dụng để hiển thị hình ảnh chi tiết về kích thước, hình dạng và trọng lượng của tuyến tiền liệt. Nó cũng có thể đo lường lượng nước tiểu còn tồn lưu trong bàng quang sau khi bạn đã đi tiểu.
- Nội soi bàng quang: Một ống soi nhỏ có thể được đưa vào niệu đạo để kiểm tra tình trạng niệu đạo và bàng quang.
- Phân tích nước tiểu: Phân tích nước tiểu giúp xác định có sự xuất hiện của máu và vi khuẩn trong nước tiểu hay không.
- Kiểm tra niệu động học: Phương pháp này đánh giá sức co bóp của bàng quang và tốc độ của dòng nước tiểu.
- Xét nghiệm kháng nguyên đặc hiệu PSA: Xét nghiệm này giúp đánh giá tình trạng ung thư tuyến tiền liệt.
Bác sĩ cũng có thể hỏi về các loại thuốc bạn đang sử dụng để xem liệu chúng có thể ảnh hưởng đến hệ tiết niệu hay không, ví dụ như thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu, thuốc kháng histamine, thuốc an thần, thuốc tăng huyết áp và nhiều loại khác.
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ PHÌ ĐẠI TUYẾN TIỀN LIỆT
Không phải tất cả trường hợp tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt đều cần phải can thiệp. Trong một số trường hợp nhẹ, người bệnh không cần điều trị nội khoa hay phẫu thuật. Bác sĩ sẽ dựa trên chỉ số tình trạng bế tắc (International prostate symptom score-IPSS) và thang điểm chất lượng cuộc sống để điều trị phù hợp. Một số phương pháp điều trị phì đại tuyến tiền liệt có thể được đề xuất như sau:
PHƯƠNG PHÁP TỰ NHIÊN
Điều trị theo phương pháp tự nhiên nghĩa là không sử dụng thuốc hay can thiệp phẫu thuật, mà thực hiện thay đổi lối sống, tập luyện, nghỉ ngơi để giúp giảm các triệu chứng của bệnh, bao gồm:
- Đi tiểu ngay khi bạn cảm thấy buồn tiểu
- Đi tiểu định kỳ, ngay cả khi không buồn tiểu
- Tránh dùng các loại thuốc trị bệnh đường hô hấp không kê đơn hoặc thuốc kháng histamin vì nó có thể gây ức chế bàng quang, khiến bạn khó đi tiểu sạch
- Tránh rượu và các thức uống chứa caffeine, đặc biệt là sau bữa tối
- Điều chỉnh tâm trạng, giảm căng thẳng, bởi căng thẳng có thể làm tăng số lần đi tiểu
- Tập thể dục thường xuyên giúp làm giảm mức độ trầm trọng của bệnh
- Học và thực hành các bài tập Kegel để tăng cường sức khỏe của cơ vùng chậu
- Giữ ấm cơ thể, vì lạnh có thể làm cho các triệu chứng trở nên nặng nề hơn
ĐIỀU TRỊ BẰNG THUỐC
Đối với các trường hợp phì đại tuyến tiền liệt không phản ứng đủ tốt với các biện pháp tự nhiên, bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều trị, bao gồm:
THUỐC CHẶN ALPHA-1
Nhóm thuốc này giúp làm giãn cơ bàng quang và tuyến tiền liệt, làm cho quá trình chảy nước tiểu dễ dàng hơn. Các thuốc như Doxazosin, Prazosin, Alfuzosin, Terazosin thường được sử dụng. Tuy nhiên, tác dụng phụ có thể bao gồm hạ huyết áp, mệt mỏi, suy nhược cơ thể và choáng váng.
THUỐC GIẢM HORMONE (THUỐC ỨC CHẾ 5 ALPHA-REDUCTASE)
Dutasteride và Finasteride là các loại thuốc giảm nồng độ hormone dihydrotestosterone, giúp làm giảm kích thước của tuyến tiền liệt và cải thiện lưu lượng nước tiểu. Tuy nhiên, có thể gây ra các tác dụng phụ như rối loạn cương dương và suy giảm ham muốn tình dục.
THUỐC KHÁNG MUSCARINIC
Oxybutynin ER, Solifenacin là các thuốc kháng Muscarinic giãn cơ trơn, hỗ trợ điều trị chứng bàng quang tăng hoạt gây tiểu gấp và tiểu không tự chủ. Tác dụng phụ có thể bao gồm khô miệng và táo bón.
THUỐC KHÁNG SINH
Trong trường hợp tuyến tiền liệt bị viêm mãn tính do nguyên nhân vi khuẩn, sử dụng thuốc kháng sinh có thể giúp cải thiện các triệu chứng. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân không phải là vi khuẩn, thuốc này không mang lại hiệu quả.
THẢO DƯỢC
Các loại thảo dược như thục địa hoàng, hoài sơn, phục linh, đan bì, trạch tả, xa tiền tử có thể được sử dụng để điều trị phì đại tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, cơ chế tác dụng chính xác của chúng vẫn chưa rõ ràng.
CÁC PHƯƠNG PHÁP PHẪU THUẬT
Các thủ thuật can thiệp, cả ngoại trú và nội trú, có thể được thực hiện khi việc điều trị bằng thuốc không mang lại kết quả mong muốn. Dưới đây là mô tả chi tiết về một số phương pháp này:
CAN THIỆP NGOẠI TRÚ
- Cắt đốt bằng kim xuyên thấu (TUNA): Sử dụng năng lượng từ tia laser thông qua một kim được đặt qua niệu đạo để làm giảm kích thước của tuyến tiền liệt.
- Liệu pháp vi sóng (TUMT): Áp dụng năng lượng từ sóng vi sóng để làm giảm kích thước của tuyến tiền liệt và cải thiện triệu chứng.
- Liệu pháp xông hơi nước (Rezūm): Sử dụng hơi nước để làm co và làm giảm kích thước của tuyến tiền liệt, giảm áp lực lên niệu đạo.
- Nhiệt trị liệu bằng nước (WIT): Sử dụng nước nóng để gửi nhiệt độ đến tuyến tiền liệt và làm co nó, giảm áp lực lên niệu đạo.
- Siêu âm hội tụ cường độ cao (HIFU): Sử dụng sóng siêu âm để làm hủy hoại mô tuyến tiền liệt mà không cần phải cắt mở.
- Cấy ghép Urolift: Sử dụng các sợi titanium để giữ mở các lỗ thoát nước tiểu, giảm áp lực lên niệu đạo.
CAN THIỆP NỘI TRÚ
- Phẫu thuật nội soi tuyến tiền liệt (TURP): Sử dụng đầu nội soi để cắt nhỏ mảnh tuyến tiền liệt và hút chúng ra ngoài.
- Cắt tuyến tiền liệt đơn giản: Thực hiện một đường rạch ở bụng hoặc đáy chậu để loại bỏ một phần của tuyến tiền liệt.
- Rạch tuyến tiền liệt qua đường niệu đạo (TUIP): Tạo một vết rạch nhỏ trên tuyến tiền liệt và cổ bàng quang để khơi thông dòng nước tiểu.
CÁC BIẾN CHỨNG NGUY HIỂM CỦA BỆNH
Việc bỏ qua và không điều trị sớm phì đại tuyến tiền liệt có thể gây ra nhiều biến chứng và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của người bệnh như:
- Tăng nguy cơ bí tiểu đột ngột và cần phải sử dụng các biện pháp như ống thông để thoát nước tiểu.
- Nước tiểu ứ đọng có thể tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn gây nhiễm trùng, có thể dẫn đến UTI.
- Sỏi có thể hình thành trong bàng quang, gây đau, kích thích, nhiễm trùng và ảnh hưởng đến chức năng bàng quang.
- Căng thẳng bàng quang và suy giảm chức năng co bóp có thể dẫn đến việc tiểu không sạch và giảm chất lượng cuộc sống.
- Áp lực từ nước tiểu ứ đọng trong bàng quang có thể gây tổn thương trực tiếp đến thận hoặc tăng nguy cơ nhiễm trùng thận.
- Các vấn đề tiểu đường, tim mạch và sức khỏe tổng thể có thể gia tăng khi phì đại tuyến tiền liệt không được kiểm soát và điều trị.
CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA
Những biện pháp và thói quen hàng ngày như bạn đã nêu có thể đóng góp vào việc bảo vệ sức khỏe của tuyến tiền liệt. Dưới đây là một số lời khuyên:
- Căng thẳng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, bao gồm cả tuyến tiền liệt. Việc thực hành kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, yoga có thể giúp duy trì trạng thái cân bằng.
- Hút thuốc lá có thể tăng nguy cơ phì đại tuyến tiền liệt và các vấn đề khác về sức khỏe nam giới.
- Giảm lượng nước uống vào buổi tối giúp giảm tần suất đi tiểu vào ban đêm, giảm bớt phiền toái.
- Cố gắng tiểu sạch ở mỗi lần đi tiểu có thể giúp giảm áp lực lên tuyến tiền liệt và giảm nguy cơ nhiễm trùng.
- Các bài tập như bài tập Kegel có thể giúp củng cố cơ vùng chậu và cải thiện chức năng bàng quang.
- Nếu đang sử dụng các loại thuốc, đặc biệt là các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến tuyến tiền liệt, hãy thảo luận với bác sĩ về tác động và có thể điều chỉnh liều lượng hoặc chuyển sang các loại thuốc khác nếu cần thiết.
- Một chế độ ăn giàu chất xơ và chất dinh dưỡng từ rau củ, quả, và ngũ cốc nguyên hạt có thể hỗ trợ sức khỏe tuyến tiền liệt.
- Thói quen tập luyện thể dục đều đặn giúp duy trì sức khỏe tổng thể và có thể ảnh hưởng tích cực đến tuyến tiền liệt.
Phì đại tuyến tiền liệt không phải lúc nào cũng cần phải điều trị. Đôi khi, người bệnh chỉ cần tuân thủ việc kiểm tra sức khỏe định kỳ để theo dõi các triệu chứng và kích thước của tuyến tiền liệt là được. Nếu chẳng may có bệnh, bạn không nên căng thẳng. Thay vào đó hãy đến các bệnh viện có chuyên khoa Tiết niệu để được thăm khám và có biện pháp can thiệp phù hợp.
