Top 2 vị thuốc xuyên tâm liên

Nói tới bài thuốc hay để tư dưỡng can âm, không thể không nhắc đến Nhất Quán Tiễn. “Nhất quán” nghĩa là có tính thống nhất từ đầu đến cuối, trước nay không mâu thuẫn, trái ngược nhau. Đây là bài thuốc được sáng tạo bởi Ngụy Chi Tú – danh y thời nhà Thanh. Không đồng tình với phương pháp dưỡng gan trong các sách y học thời bấy giờ, ông cho rằng cần phải dùng phương pháp tu dưỡng để điều trị các bệnh về gan chứ không phải các loại thuốc có vị đắng, tính hàn làm tổn thương can âm. Trong sách y học lúc đó lại không ghi chép về phương pháp bồi bổ gan, bệnh nhân cũng không được điều hòa cơ thể hiệu quả. Vì vậy ông đã nghĩ ra cách dưỡng gan với bài thuốc Nhất Quán Tiễn.

Các vị thuốc được sử dụng trong bài thuốc này bao gồm: 9g sa sâm bắc, 9g mạch môn đông, 18 ~15g địa hoàng sống, 9g đương quy, 9 ~ 18g câu kỷ tử, 5g xuyên luyện tử (quả xoan ta). Chỉ cần cho tất cả các nguyên liệu này vào sắc thuốc là được.

Trong đó, vị thuốc chính là địa hoàng sống và câu kỷ tử giúp tư dưỡng thận âm, dùng thận thủy để dưỡng can mộc, qua đó đạt được mục đích tư dưỡng can âm.

Sa sâm Bắc được coi là một giải pháp hiệu quả để hỗ trợ nhuận tràng phế âm, tức là cân bằng các dịch trong phổi. Theo quan niệm trong y học cổ truyền, phổi được xem như thuộc kim và gan thuộc mộc, có mối liên kết mật thiết với nhau. Nếu can âm không đủ, có thể dẫn đến tình trạng phản tác dụng, gây ảnh hưởng đến chức năng của phổi.

Sa sâm Bắc được sử dụng để giảm tác hại tới phổi và đồng thời đóng vai trò trong việc đẩy khí dương của tỳ vị, bồi bổ cho tỳ vị. Trong quan điểm y học cổ truyền, cơ thể người không tồn tại độc lập mà liên quan chặt chẽ với nhau. Một sự cố trong lưu thông khí gan có thể ảnh hưởng đến các cơ quan khác trong cơ thể. Do đó, sa sâm Bắc được coi là một biện pháp trung hòa, giúp duy trì sự khỏe mạnh của phổi và tỳ vị. 

Mạch Môn Đông được xem là một điểm chính trong hệ thống kinh lạc, đặc biệt có công dụng quan trọng trong việc dưỡng phế âm và nhanh chóng xử lý tình trạng uất nhiệt tại thượng tiêu. Nó không chỉ nằm trong kinh lạc của phổi mà còn kết nối với dạ dày và ruột. Cụ thể, Mạch Môn Đông giúp thanh nhiệt từ hạ tiêu đến trung tiêu, đồng thời giảm bớt các triệu chứng uất nhiệt do thiếu hụt can âm.

Triệu chứng uất nhiệt do thiếu hụt can âm được giảm nhẹ thông qua tác động bổ máu và kích thích hoạt huyết của đương quy. Các hiệu ứng của xuyên luyện tử đều đã được chứng minh rõ ràng trong việc hỗ trợ dưỡng âm và đồng thời hỗ trợ chức năng sơ can.

Sự phức tạp của bài thuốc này nằm ở việc kết hợp sáu loại thảo dược, tập trung vào việc tăng cường can âm và đồng thời chú ý đến chức năng của các tạng phủ khác trong cơ thể. Phương pháp nhu can (làm mềm gan) được ưu tiên sử dụng thay vì các loại thuốc đắng và tính hàn. Với việc gan được coi là cương tạng, các liệu pháp như nhu can và bình can được ưa chuộng để đạt được hiệu quả tối ưu trong điều hòa và bồi bổ gan. 

Người xưa cho rằng: “Địa hoàng, kỷ tử tư thủy để nuôi dưỡng gan; sa sâm, mạch môn tư kim để điều trị chức năng gan; đương quy cay, thơm giúp thông khí, bổ huyết dưỡng huyết; xuyên luyện tử sơ can thông mạch, điều hòa khí. Tổng quan bài thuốc coi thận là mẹ của gan, dưỡng thủy giúp sinh mộc, làm mềm cái tính ương ngạnh của gan; phổi chế ngự gan, dưỡng kim để chế ngự mộc, ngăn nó tác oai tác quái.” Các thầy thuốc thời bấy giờ dành nhiều lời khen cho bài thuốc này, nhận xét nó “điều hòa sự ngang ngạnh của can khí, làm can khí lưu thông, là phương thuốc đi đầu trong việc tu dưỡng can âm; thiếu máu, kinh lạc ứ trệ, can đởm bất thuần mà sinh bệnh, đều có thể sử dụng”.

Các nguyên liệu trong Nhất Quán Tiễn được dùng với mục đích chính là tăng cường năng lượng âm trong cơ thể, đồng thời cũng có khả năng dưỡng sơ can. Đối với những người trải qua tình trạng căng thẳng và stress kéo dài, có thể dẫn đến tình trạng thiếu can âm, bài thuốc này có thể được áp dụng để cải thiện tình trạng này.

Các thành phần chọn lọc trong bài thuốc có khả năng hỗ trợ việc tái tạo năng lượng âm và đồng thời giảm bớt tình trạng sơ can. Điều này mang lại lợi ích kép, giúp cả tư dưỡng và giải độc, một cách tổng thể hữu ích cho người sử dụng.

Tuy nhiên sử dụng Nhất Quán Tiễn trong môi trường lâm sàng, cần điều chỉnh liều lượng thuốc dựa trên tình hình cụ thể của bệnh nhân. Nếu bệnh nhân trải qua kinh nguyệt ít hoặc mất kinh, nên thay thế thục địa hoàng bằng địa hoàng sống và thêm vào đó các vị thuốc bổ máu như a giao và kê huyết đằng. Trong trường hợp âm hư nghiêm trọng, có thể bổ sung ngọc trúc và thạch hộc. Đối với tình trạng ngũ tâm phiền nhiệt nên kết hợp tâm sen và ngũ vị tử. Nếu bệnh nhân có xuất hiện hiện tượng đổ mồ hôi trộm, có thể xem xét thêm bạch vi và thanh hao. Trường hợp đau tức ở ngực và sườn, thêm vào uất kim (nghệ),v.v…

Tóm lại, mặc dù Nhất Quán Tiễn được coi là một bài thuốc “hạng nhất”, trước khi sử dụng bạn vẫn nên nghe theo lời khuyên của bác sĩ. Hơn nữa, nó không phải là một món ăn hàng ngày nên khi các triệu chứng giảm bớt cần ngừng sử dụng.