Bạch giới tử là tên gọi khác của hạt cây cải canh, tên khoa học Semen sinapis albae, thuộc họ Cải có danh pháp khoa học là Brassicaceae. Vị thuốc bạch giới tử là hạt già đã phơi khô của rau cải canh.
ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CỦA CÂY CẢI CANH
Bạch giới tử là hạt của cây cải canh, một loại thực vật thuộc họ cây thân thảo sống lâu năm. Cây cải canh có những đặc điểm như lá đơn, có cuống, mọc so le với nhau, phần phiến lá hình trứng, gân lá nổi rõ, mép lá có răng cưa và không đều. Hoa của cây cải canh là loài hoa lưỡng tính, bao gồm 4 cánh hoa xếp thành hình chữ thập, mọc thành cụm và có màu vàng. Quả của cây cải canh có lông phủ, mỏ dài, bên trong chứa khoảng 4-6 hạt nhỏ màu nâu vàng, có vân rất nhỏ.
Bạch giới tử, hay hạt cây cải canh, có dạng hình cầu nhỏ, phần vỏ ngoài màu trắng tro hoặc hơi ngả vàng, có đường vân hiện rõ hoặc mờ mờ. Khi bẻ đôi, bên trong bạch giới tử có từng lớp nhân màu trắng hơi vàng và có chút dầu.
Mặc dù cây cải canh được trồng phổ biến ở cả Việt Nam và Trung Quốc, nhưng tại Việt Nam, chủ yếu được sử dụng làm thực phẩm. Do đó, bạch giới tử dược liệu phần lớn được nhập khẩu từ Trung Quốc.
THU HÁI VÀ SƠ CHẾ VỊ THUỐC BẠCH GIỚI TỬ
Để thu hái bạch giới tử dược liệu từ cây cải canh, có thể áp dụng các phương pháp sau:
- Chọn những quả cải canh già, chứa nhiều hạt để thu hái. Sau đó, quả được phơi khô và đập dập để tách lấy hạt. Hạt được thu được sau đó tiếp tục được phơi khô một lần nữa để làm sạch và làm khô hoàn toàn.
- Thu hái những quả cải canh già để lấy hạt, sau đó đặt vào nước để rửa sạch và loại bỏ các hạt lép. Hạt được thu được sau đó được phơi khô để sử dụng.
- Bước tiếp theo là sao vàng bạch giới tử dược liệu trên một chảo với lửa nhỏ đến khi chúng chuyển sang màu nâu vàng sẫm, cùng với mùi thơm đặc trưng. Sau đó, bạch giới tử được bảo quản trong lọ hoặc hộp kín có nắp đậy, được để ở nơi thoáng mát để ngăn chặn sự hình thành của ẩm và nấm mốc. Mỗi khi sử dụng, bạch giới tử dược liệu có thể được trộn với nước để tạo thành một hỗn hợp đắp lên da.
TÁC DỤNG DƯỢC LÝ CỦA VỊ THUỐC BẠCH GIỚI TỬ
Theo Đông Y, bạch giới tử có những tác dụng và chủ trị như sau:
- Công dụng: Bạch giới tử có tác dụng hành trệ, tiêu thũng, trừ hàn, lợi khí, hóa đờm, chỉ thống, khai vị, và ôn trung.
- Chủ trị: Nó được sử dụng để điều trị ho suyễn, đau bụng, hàn đờm ở ngực, đau nhức ở tứ chi, và các bệnh như đinh nhọt thuộc âm, âm thư, loa lịch…
Theo các nghiên cứu của dược lý hiện đại, bạch giới tử có các tác dụng sau:
- Men Myroxin có trong bạch giới tử sau khi thủy phân sẽ sinh ra tinh dầu, tinh dầu này có tác dụng kích thích niêm mạc khí quản, làm tăng tiết dịch và làm loãng đờm ứ trệ trong đường thở.
- Dung dịch pha trộn giữa nước và bạch giới tử theo tỷ lệ 1:3 có thể ức chế một số loại vi nấm gây bệnh ngoài da.
- Bạch giới tử cũng có tác dụng kích thích da, gây đỏ và bỏng rát khi tiếp xúc.
BÀI THUỐC CHỮA BỆNH VỚI BẠCH GIỚI TỬ DƯỢC LIỆU
Bạch giới tử dược liệu thường được dùng trong bài thuốc đặc trị bệnh lý viêm phế quản, hen suyễn, các bệnh mũi dị ứng…
BẠCH GIỚI TỬ TRỊ HƠI LẠNH TỪ BỤNG ĐI LÊN PHỔI
Chuẩn bị 1 chén bạch giới tử, đem sao qua, tán thành bột mịn, hòa bột với nước sôi nắn thành viên hoàn to cỡ hạt đậu xanh, mỗi lần dùng 10 viên với nước gừng.
TRỊ LIỆT THẦN KINH MẶT NGOẠI BIÊN BẰNG BẠCH GIỚI TỬ DƯỢC LIỆU
Sử dụng 5 – 10g bạch giới tử đã tán bột, sau đó cho nước vào bột rồi gói vào miếng gạc đắp lên chỗ bị liệt, dùng băng keo dán cố định trong 5 – 10 giờ, thực hiện mỗi 10 ngày đắp 1 lần.
BÀI THUỐC TRỊ VIÊM PHẾ QUẢN MÃN TÍNH Ở TRẺ NHỎ VỚI BẠCH GIỚI TỬ DƯỢC LIỆU
Bài thuốc này sử dụng 100g bạch giới tử dưới dạng bột, mỗi lần sử dụng 1/3 bột bạch giới tử kết hợp với 90g bột mì trắng và nước để tạo thành bánh. Trước khi đi ngủ, bánh bạch giới tử được đắp lên lưng của trẻ và sáng hôm sau sẽ được loại bỏ. Thực hiện quy trình này 2 – 3 lần sẽ dần giảm các triệu chứng viêm phế quản ở trẻ.
TRỊ ĐAU CÁC KHỚP DO ĐÀM TRỆ VỚI BẠCH GIỚI TỬ
Để chuẩn bị bài thuốc, cần sử dụng các dược liệu như quế tâm, một dược, bạch giới tử, và mộc hương, mỗi loại cần 10g, cùng với mộc miết tử (hạt gấc) 3g. Sau khi cân đủ lượng của từng thành phần, chúng được tán thành bột mịn. Mỗi lần sử dụng, lấy 3g bột và pha cùng rượu ấm. Uống thuốc này hai lần mỗi ngày cho đến khi các triệu chứng đau nhức của khớp xương giảm bớt.
TRỊ NHỌT SƯNG TẤY MỚI PHÁT VỚI BẠCH GIỚI TỬ
Bạch giới tử (tán bột) đem trộn với giấm sau đó đắp lên vùng da cần điều trị.
BẠCH GIỚI TỬ TRỊ VIÊM PHỔI Ở TRẺ EM
Bạch giới tử (tán bột) trộn với nước rồi đắp ở ngực trẻ.
BẠCH GIỚI TỬ TRỊ HO SUYỄN, KHÓ THỞ, ĐỜM NHIỀU VÀ LOÃNG
Cần chuẩn bị 10g la bặc tử, 10g tô tử, 3g bạch giới tử rồi đem các vị thuốc này đem sắc lấy nước uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
TRỊ LAO HẠCH LÂM BA
Cần chuẩn bị hành củ và bạch giới tử dược liệu với lượng bằng nhau. Sau đó đem bạch giới tử đã tán bột và trộn đều với hành rồi giã nát, đắp 1 lần/ngày cho đến khi khỏi bệnh.
BẠCH GIỚI TỬ TRỊ NGỰC SƯỜN CÓ ĐỜM ẨM
Chuẩn bị các vị thuốc sau đây theo liều lượng cụ thể: 80g bạch truật, 20g bạch giới tử, táo nhục sử dụng lượng vừa phải. Hai loại dược liệu đem tán thành bột mịn, nghiền táo nhục rồi trộn đều, nắn thành viên to như hạt ngô đồng, lần dùng 50 viên uống với nước.
TRỊ CHỨNG Ợ CHUA VÀ NÔN MỬA
Mỗi lần dùng 4 – 8g bạch giới tử (tán bột) uống với rượu.
BÀI THUỐC TRỊ VIÊM MŨI DỊ ỨNG DO PHONG HÀN
Để chuẩn bị bài thuốc, cần lấy các dược liệu sau: phòng phong, bạch truật, bạch thược, lộc giác giao và ngũ vị tử, mỗi loại 10g. Tiếp đó, chích ma hoàng và cam thảo, mỗi loại 3g. Bạch giới tử dược liệu và quế chi, mỗi loại 6g. Chích kỳ khoảng 10-15g. Can khương 5g và tế tân từ 1-3g. Sau khi đã thu thập đủ các dược liệu, ta sẽ tiến hành sắc uống hàng ngày để sử dụng cho bài thuốc.
TRỊ ĐẦY TỨC DO HÀN ĐỜM
Chuẩn bị các dược liệu như sau với lượng bằng nhau: quế tâm, cam toại, bạch giới tử, hồ tiêu, đại kích sau đó đem tán thành bột mịn, chế thành viên to bằng hạt ngô đồng, mỗi lần dùng 10 viên, uống thuốc cùng với nước gừng.
PHÒNG NGỪA ĐẬU MÙA VÀO MẮT
Bạch giới tử (tán bột) trộn với nước sau đó đem dán xuống lòng bàn chân để kéo độc xuống phía dưới.
TRỊ VỊ NHIỆT, ĐỜM, NÓNG NẢY, BỰC BỘI TRONG NGƯỜI
Chuẩn bị các dược liệu sau với lượng bằng nhau: hắc giới tử, cam toại, chu sa, bạch giới tử, mang tiêu và đại kích sau đó đem các vị thuốc này tán thành bột rồi trộn hồ làm thành viên to bằng hạt ngô, mỗi lần dùng 10 viên cùng với nước gừng.
CẢI THIỆN SỨC KHỎE VÀ KÉO DÀI TUỔI THỌ VỚI BẠCH GIỚI TỬ DƯỢC LIỆU
Để chuẩn bị bài thuốc, cần sử dụng các loại dược liệu sau với lượng cụ thể: mạch môn, xuyên bối mẫu, bạch quả, tô tử, tử uyển, bạch hợp và bạch giới tử mỗi loại 15g; ngũ vị và trạch tả mỗi loại 10g; đan bì và hoài sơn mỗi loại 20g; sơn thù, thục địa và bạch linh mỗi loại 30g. Sau khi đã chuẩn bị đủ lượng các thành phần trên, ta đặt chúng vào nồi và đun ấm để sắc lấy nước uống.
BẠCH GIỚI TỬ GIÚP TĂNG THẢI AXIT URIC, GIẢM ĐAU NHỨC, BỔ GAN THẬN, TIÊU VIÊM
Chuẩn bị các vị thuốc sau đây với lượng 12g: sơn khương, tỳ giải, hỏa sâm, địa hoàng, cam thảo, bạch giới tử, bạch thược dược, cỏ xước, đỗ phụ, thổ phục linh và phòng phong, sau đó sắc uống mỗi ngày 1 thang.
LƯU Ý KHI DÙNG BẠCH GIỚI TỬ DƯỢC LIỆU
Khi sử dụng bạch giới tử dược liệu, cần lưu ý một số điểm sau:
- Bạch giới tử có tính ấm, do đó cần thận trọng khi sử dụng cho người có tính âm hư và hỏa vượng.
- Không nên dùng bạch giới tử cho những trường hợp phù dương hư hỏa bốc lên hoặc phế kinh có triệu chứng nhiệt.
- Cần cẩn trọng khi sử dụng bạch giới tử cho những người có tiền sử dị ứng hoặc cơ địa nhạy cảm, vì nó có thể gây ra kích ứng ngoài da.
- Nước sắc từ bạch giới tử có thể sinh ra hydroxide lưu huỳnh, có thể kích thích nhu động ruột và gây ra tiêu chảy, do đó không nên sử dụng với liều lượng quá cao.
- Người có triệu chứng sốt nóng (khí hư hữu nhiệt), hoặc có vấn đề về phổi, ho khan và sức yếu không nên sử dụng bạch giới tử dược liệu mà cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
