Cây tầm ma thường được người dân sử dụng làm bánh gai, bánh ít, lấy sợi dệt lưới đánh cá. Tuy nhiên, ít người biết rằng, cây tầm ma còn là một thảo dược có thể trị được nhiều loại bệnh.
CÂY TẦM MA LÀ CÂY GÌ?
Cây tầm ma, hay còn được biết đến với các tên gọi khác như cây lá gai, trữ ma, gai tuyết, là một loại cây phổ biến tại Việt Nam. Cây này thường cao trên 1m, với gốc cây hóa gỗ. Lá của cây tầm ma mọc so le nhau, có hình dạng hình tim, được phủ lông, với mặt trên có màu xanh và mặt dưới có màu trắng bạc. Hoa của cây mọc thành bông kép và nằm ở kẽ lá.
Rễ và lá của cây tầm ma được sử dụng làm nguyên liệu chính để sản xuất thuốc. Việc thu hoạch có thể thực hiện vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, nhưng mùa thu và đông thường được coi là thời điểm lý tưởng nhất. Rễ cây tầm ma sau khi đào về được rửa sạch đất cát, loại bỏ phần non, có thể để nguyên hoặc cắt mảnh mỏng, sau đó phơi khô. Cả rễ cây tầm ma tươi và khô đều có thể được sử dụng.
Trong 100 gam cây lá gai, chúng ta có thể tìm thấy nhiều thành phần hóa học quan trọng như protein, chất xơ, chất béo, vitamin A, B1, B5, B6, C, E, folic acid, các khoáng chất như kali, canxi, sodium, magie, photpho, sắt, đồng, mangan, selenium, kẽm, và nhiều chất khác. Các nhà nghiên cứu còn phát hiện flavonoid rutin trong rễ cây lá gai, giúp chống oxy hóa tế bào và ngăn chặn tác nhân gây hại cho cơ thể. Toàn bộ cây lá gai cũng chứa acid cyanhydric, hạt giàu chất béo, và các axit tự do.
CÂY TẦM MA CÓ TÁC DỤNG GÌ?
Các bộ phận của cây lá gai đều mang đặc điểm vị ngọt, tính hàn, và không độc. Phần rễ cây tầm ma thường được coi là thuốc đi vào kinh tâm và can, trong khi phần lá đi vào kinh bàng quang.
Cây tầm ma được sử dụng trong y học dân gian với các tác dụng dược lý như sau:
- Rễ cây lá gai: Có tác dụng chỉ huyết (kiểm soát lưu thông máu), lương huyết (cân bằng lưu thông máu), thanh nhiệt, giải độc, và an thai. Do những tác dụng này, rễ cây tầm ma thường được dùng để điều trị các triệu chứng như xuất huyết do huyết nhiệt, thai lậu hạ huyết, động thai, và nhiệt độc ung thủng.
- Lá tầm ma: Có tác dụng chỉ huyết, lương huyết, tán ứ, thường được sử dụng để điều trị các tình trạng như nôn khạc, sưng đau hậu môn, tiểu tiện ra máu, và áp xe vú mới phát.
- Hoa cây lá gai: Được sử dụng để trị bệnh sởi.
- Vỏ, thân, cành cây tầm ma: Có công dụng lợi tiểu tiện, thanh nhiệt, chỉ huyết, và tán ứ, thường được dùng để điều trị các tình trạng ứ nhiệt, tiểu tiện không thông, xuất huyết kinh, và giang môn thũng thống.
Liều lượng sử dụng cây lá gai thường dao động từ 12 đến 20 gam, có thể ở dạng thuốc sắc, bột, hoặc viên.
MỘT SỐ BÀI THUỐC TỪ CÂY TẦM MA
Cây tầm ma, với nhiều ứng dụng trong y học dân gian, được tích hợp vào nhiều bài thuốc truyền thống nhằm chăm sóc sức khỏe. Dưới đây là một số cách sử dụng cây tầm ma trong các bài thuốc:
- Trị đau bụng khi mang thai, động thai: Dùng 2 phần lá tía tô, 2 phần rễ gai (mỗi phần 4 gam) phơi khô và sắc với 400 ml nước. Dùng 100ml sau mỗi lần sắc, uống 1 lần trong ngày. Nếu đau bụng kèm theo chảy máu, có thể thêm 10 gam lá huyết dụ.
- An thai: Dùng rễ cây tầm ma mới hái hoặc 30 gam rễ khô sắc với 600ml nước, sau đó chia thành 3 lần uống trong ngày. Thường chỉ sử dụng trong 1-2 ngày để bài thuốc phát huy công dụng hiệu quả.
- Dưỡng huyết an thai: Sử dụng 20 gam trữ ma căn tươi, 100 gam gạo nếp, cùng với 10 quả hồng táo để nấu thành cháo. Thêm gia vị sao cho vừa ăn, sau đó ăn 2-3 lần trong ngày.
- Trị phong thấp, đau nhức các khớp: Dùng 50 gam rễ cây tầm ma ngâm với 1 lít rượu, uống 2 lần mỗi ngày, mỗi lần 10ml, dùng đều đặn trong 1 tuần.
- Trị sa tử cung: Sắc 30 gam rễ cây tầm ma khô với 600ml nước, sau đó chia thành nhiều lần uống trong ngày. Dùng liên tục từ 3-4 ngày.
- Trị đau bụng, xuất huyết khi mang thai: Dùng 4 phần rễ cây gai tươi, 1 phần lá ngải cứu và 1 phần tía tô (mỗi phần là 12 gam) sắc với nước uống trong ngày.
- Cầm máu vết thương: Lá tầm ma được rửa sạch, đập nát, giã nhuyễn, sau đó đắp vào vết thương và băng bó mỏng lại.
- Lợi tiểu: Sắc 10-30 gam rễ và lá tầm ma với nước uống.
- Trị tiểu rắt, tiểu buốt, sỏi thận: Kết hợp rễ cây tầm ma với hành và hoa mã đề có thể trị các chứng bệnh trên.
- Trị tiểu tiện, đại tiện ra máu: Sắc 15-20 gam lá tầm ma với nước uống trong ngày.
Cây tầm ma, với hàm lượng chất dinh dưỡng đa dạng, bao gồm vitamin A, B, C, B2, B9, B5, K, cũng như nhiều khoáng chất như sắt, kẽm, đồng, mangan, trở thành một nguồn dinh dưỡng quan trọng và có thể xem như một loại rau ăn bổ dưỡng trong chế độ ăn hằng ngày. Khi lá tầm ma được luộc chín, chúng trở nên mềm mại, không gây ngứa, với hương vị nhẹ nhàng, giống với mùi vị của rau dền.
Cây tầm ma còn nổi tiếng là nguyên liệu chính để làm bánh gai. Đặc điểm giữ lâu của bánh gai chủ yếu nhờ vào thành phần chlorogenic có trong lá cây tầm ma, có khả năng chống lại vi khuẩn và nấm. Nếu làm bánh gai mà thiếu lá tầm ma, bánh có thể mốc chỉ sau vài ngày.
Ngoài việc sử dụng để làm bánh, cây tầm ma còn có ứng dụng trong nhiều lĩnh vực y học cổ truyền. Đặc biệt, cây tầm ma được sử dụng trong việc an thai, điều trị tiểu rắt, phong thấp và một số bệnh lý khác. Tuy nhiên, do cây tầm ma có tính hàn, nên cần tránh sử dụng bài thuốc này cho những người có tình trạng hư hàn hoặc sử dụng trong thời gian dài một cách thận trọng.
