Bệnh sán lá gan, một trong những căn bệnh nhiệt đới ít nhận được sự chú ý đầy đủ từ cộng đồng y tế toàn cầu, đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp vào danh sách 20 bệnh đối tượng này cần được quan tâm và loại trừ. Bệnh này là nguyên nhân gây ra nhiều loại bệnh khác nhau, từ các triệu chứng thông thường như đau bụng và mệt mỏi đến những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như ung thư đường mật và xơ gan mật. Việc chú ý và đối phó hiệu quả với bệnh sán lá gan là cực kỳ quan trọng để ngăn chặn lan truyền của nó và giảm nguy cơ các biến chứng sức khỏe.
BỆNH SÁN LÁ GAN LÀ GÌ?
Bệnh sán lá gan là một bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng gây ra, ảnh hưởng đến đường mật. Bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Có hai loại bệnh sán lá gan chính là sán lá gan lớn và sán lá gan nhỏ.
- Sán lá gan lớn (Fasciola hepatica) có kích thước khoảng 2-3 cm, sống trong đường mật của người và động vật ăn cỏ. Bệnh sán lá gan lớn thường gặp ở các vùng nông thôn, nơi người dân có thói quen ăn rau sống không được nấu chín, đặc biệt là các loại rau thủy sinh như rau ngổ, rau rút, cải xoong,…
- Sán lá gan nhỏ (Clonorchis sinensis) có kích thước khoảng 1-2 cm, sống trong đường mật của người và động vật có vú. Bệnh sán lá gan nhỏ thường gặp ở các vùng châu Á, nơi người dân có thói quen ăn cá sống hoặc gỏi cá.
NGUYÊN NHÂN GÂY NHIỄM BỆNH SÁN LÁ GAN
Có hai nguyên nhân chính gây nhiễm bệnh sán lá gan:
- Ăn rau mọc dưới nước chưa được nấu chín: Ấu trùng sán lá gan có thể sống trong nước trong vài ngày. Khi người ăn rau mọc dưới nước chưa được nấu chín, ấu trùng sán sẽ xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa.
- Uống nước có ấu trùng sán lá gan: Ấu trùng sán lá gan có thể theo nước vào cơ thể người.
Ngoài ra, bệnh sán lá gan cũng có thể lây truyền qua đường tiếp xúc với phân của người bệnh. Tuy nhiên, nguy cơ lây nhiễm qua đường này là rất thấp.
TRIỆU CHỨNG BỆNH SÁN LÁ GAN
Các triệu chứng bệnh sán lá gan thường không rõ ràng ở giai đoạn đầu, có thể xuất hiện sau vài tháng hoặc vài năm sau khi nhiễm bệnh. Khi bệnh tiến triển, người bệnh có thể có các triệu chứng sau:
- Đau bụng: Đau bụng là triệu chứng thường gặp nhất của bệnh sán lá gan, thường xuất hiện ở vùng thượng vị hoặc hạ sườn phải. Đau bụng có thể âm ỉ hoặc dữ dội, có thể kèm theo ợ chua, trào ngược dạ dày.
- Buồn nôn, nôn, chán ăn: Buồn nôn, nôn và chán ăn là những triệu chứng thường gặp ở bệnh sán lá gan, có thể khiến người bệnh giảm cân.
- Mệt mỏi, suy nhược: Mệt mỏi, suy nhược là những triệu chứng thường gặp ở bệnh sán lá gan, có thể khiến người bệnh khó tập trung, làm việc và học tập.
- Tiêu chảy hoặc táo bón: Tiêu chảy hoặc táo bón là những triệu chứng thường gặp ở bệnh sán lá gan, có thể khiến người bệnh khó chịu.
- Gan to: Gan to là một triệu chứng thường gặp ở bệnh sán lá gan, có thể khiến người bệnh đau tức vùng bụng bên phải.
GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN BỆNH SÁN LÁ GAN
Quá trình phát triển bệnh sán lá gan được chia thành hai giai đoạn:
GIAI ĐOẠN XÂM NHẬP VÀ Ủ BỆNH
Giai đoạn này được tính từ ngày thứ 4 đến ngày thứ 7 sau khi tiếp xúc với ký sinh trùng. Ấu trùng sán lá gan xâm nhập vào cơ thể người qua đường ăn uống, khi người ăn phải rau sống hoặc cá sống có chứa ấu trùng sán.
Sau khi xâm nhập vào cơ thể, ấu trùng sán lá gan sẽ theo đường máu đến gan, xâm nhập vào nhu mô gan và phát triển thành sán lá gan non. Giai đoạn này có thể diễn ra trong vài ngày đến vài tuần.
GIAI ĐOẠN XÂM NHẬP ĐƯỜNG MẬT
Sau khi phát triển thành sán lá gan non, sán sẽ di chuyển vào đường mật và phát triển thành sán lá gan trưởng thành. Sán lá gan trưởng thành có kích thước khoảng 1-2 cm đối với sán lá gan nhỏ và 2-3 cm đối với sán lá gan lớn.
Sán lá gan trưởng thành sống trong đường mật và đào thải chất thải qua gan và mật. Chất thải này có thể gây kích ứng đường mật, dẫn đến viêm đường mật. Ngoài ra, sán lá gan còn có thể gây tắc nghẽn đường mật, dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm gan, xơ gan, áp xe gan, ung thư gan,…
Giai đoạn này có thể diễn ra trong nhiều năm, thậm chí suốt đời nếu không được điều trị.
BỆNH SÁN LÁ GAN CÓ LÂY KHÔNG?
Bệnh sán lá gan không lây từ người sang người.
Cơ chế lây truyền bệnh sán lá gan như sau:
- Sán lá gan sống trong ống mật, túi mật và gan của động vật ăn cỏ, như trâu, bò, dê, cừu, lợn.
- Khi động vật nhiễm bệnh thải phân ra môi trường, trứng sán lá gan sẽ theo phân ra ngoài.
- Trứng sán lá gan sẽ nở thành ấu trùng trong môi trường nước ngọt.
- Ấu trùng sán lá gan sẽ xâm nhập vào cơ thể ốc nước ngọt.
- Trong cơ thể ốc, ấu trùng sán lá gan sẽ phát triển thành ấu trùng có đuôi.
- Ấu trùng có đuôi sẽ rời khỏi ốc và bơi trong nước.
- Ấu trùng có đuôi sẽ bám vào cây thủy sinh, trở thành ấu trùng nang.
- Khi động vật ăn cỏ ăn phải cây thủy sinh có chứa ấu trùng nang, ấu trùng nang sẽ xâm nhập vào cơ thể động vật.
- Trong cơ thể động vật, ấu trùng nang sẽ phát triển thành sán trưởng thành.
- Khi người ăn phải thịt động vật nhiễm sán chưa được nấu chín, sán trưởng thành sẽ theo đường tiêu hóa vào cơ thể người.
PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN XÉT NGHIỆM BỆNH SÁN LÁ GAN
XÉT NGHIỆM MÁU
Xét nghiệm máu là phương pháp chẩn đoán bệnh sán lá gan phổ biến nhất. Xét nghiệm máu có thể giúp phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng như tăng bạch cầu ái toan, tăng men gan.
- Tăng bạch cầu ái toan: Bạch cầu ái toan là loại bạch cầu có vai trò quan trọng trong hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh, bao gồm cả ký sinh trùng. Khi bị nhiễm sán lá gan, cơ thể sẽ sản xuất nhiều bạch cầu ái toan để chống lại sán lá gan.
- Tăng men gan: Men gan là các protein được gan sản xuất. Khi gan bị tổn thương, men gan sẽ tăng lên. Bệnh sán lá gan có thể gây tổn thương gan, dẫn đến tăng men gan.
XÉT NGHIỆM HÌNH ẢNH HỌC
Xét nghiệm hình ảnh học có thể giúp phát hiện gan to, sỏi mật, tắc nghẽn đường mật.
- Siêu âm: Siêu âm là phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, sử dụng sóng âm để tạo ra hình ảnh của các cơ quan bên trong cơ thể. Siêu âm có thể giúp phát hiện gan to, sỏi mật, tắc nghẽn đường mật.
- CT scan: CT scan là phương pháp chẩn đoán hình ảnh sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh cắt lớp của các cơ quan bên trong cơ thể. CT scan có thể giúp phát hiện gan to, sỏi mật, tắc nghẽn đường mật.
- MRI: MRI là phương pháp chẩn đoán hình ảnh sử dụng từ trường và sóng radio để tạo ra hình ảnh của các cơ quan bên trong cơ thể. MRI có thể giúp phát hiện gan to, sỏi mật, tắc nghẽn đường mật.
XÉT NGHIỆM PHÂN
- Xét nghiệm phân có thể giúp phát hiện trứng hoặc ấu trùng sán lá gan.
- Xét nghiệm phân được thực hiện bằng cách lấy mẫu phân của người bệnh và quan sát dưới kính hiển vi. Nếu có trứng hoặc ấu trùng sán lá gan trong phân thì kết quả xét nghiệm sẽ dương tính.
Tuy nhiên, xét nghiệm phân có thể không phát hiện được trứng hoặc ấu trùng sán lá gan ở những người bị nhiễm sán lá gan nhẹ hoặc mới nhiễm.
ĐIỀU TRỊ BỆNH SÁN LÁ GAN
THUỐC ĐIỀU TRỊ
Thuốc diệt sán là phương pháp điều trị chính cho bệnh sán lá gan. Thuốc diệt sán thường được sử dụng là praziquantel. Praziquantel có tác dụng làm tê liệt sán lá gan, khiến sán bị đào thải ra ngoài theo đường phân.
Liều lượng và thời gian điều trị praziquantel phụ thuộc vào loại sán và mức độ nhiễm trùng.
- Sán lá gan lớn: Liều praziquantel là 75 mg/kg/lần, uống một lần duy nhất.
- Sán lá gan nhỏ: Liều praziquantel là 40 mg/kg/lần, uống trong 1 ngày chia 3 lần.
PHẪU THUẬT
Trong một số trường hợp, điều trị bằng thuốc không có hiệu quả, biện pháp phẫu thuật có thể được thực hiện khi có ổ áp xe gan kích thước lớn trên 5cm.
Phẫu thuật được thực hiện để loại bỏ ổ áp xe gan, ngăn ngừa biến chứng.
BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA BỆNH SÁN LÁ GAN
Để phòng tránh bệnh sán lá gan, cần thực hiện các biện pháp sau:
- Rửa tay sạch trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, tiếp xúc với phân, rác thải… Đây là biện pháp đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả để loại bỏ ấu trùng sán lá gan có thể bám trên tay.
- Không ăn rau mọc dưới nước chưa được nấu chín. Rau mọc dưới nước là môi trường lý tưởng để ấu trùng sán lá gan phát triển. Do đó, cần nấu chín rau mọc dưới nước trước khi ăn để tiêu diệt ấu trùng sán lá gan.
- Không uống nước chưa được đun sôi. Ấu trùng sán lá gan có thể sống trong nước trong vài ngày. Do đó, cần đun sôi nước trước khi uống để tiêu diệt ấu trùng sán lá gan.
- Không đi chân đất ở những nơi có nguy cơ nhiễm sán lá gan. Ấu trùng sán lá gan có thể bám vào chân người và xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa. Do đó, cần đi giày dép khi đi ở những nơi có nguy cơ nhiễm sán lá gan.
- Tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần. Tẩy giun giúp loại bỏ các loại giun sán ký sinh trong cơ thể, bao gồm cả sán lá gan.
Để phòng ngừa những biến chứng nguy hại cho sức khỏe khi mắc bệnh sán lá gan, “ăn chín, uống sôi” vẫn là cách đơn giản, tiết kiệm nhưng hiệu quả. Do đó, chọn thực phẩm tươi sống từ nguồn mua an toàn và nắm bắt thời gian nấu đúng cách cho từng nhóm thực phẩm để đảm bảo các món ăn đều được nấu chín, đủ độ, vừa đảm bảo nguồn dinh dưỡng chất lượng vừa bảo vệ sức khỏe trước nguy cơ xâm nhập và gây bệnh cho con người của các loại ký sinh trùng.
