Độ lọc cầu thận là một giá trị có ý nghĩa trong việc đánh giá và phân loại mức độ bệnh thận mạn. Độ lọc cầu thận bình thường được ước tính dựa theo độ tuổi của người bệnh, tuổi càng cao độ lọc cầu thận có xu hướng giảm dần dù không có bất kỳ tổn thương nào trên thận.
ĐỘ LỌC CẦU THẬN LÀ GÌ?
Được đánh giá thông qua đơn vị lưu lượng máu được lọc qua thận trong một khoảng thời gian cố định, độ lọc cầu thận (GFR) là chỉ số quan trọng nhất để đo lường khả năng lọc chất thải từ máu bởi thận. Trong thực tế lâm sàng, GFR không chỉ đóng vai trò quan trọng trong đánh giá chức năng thận mà còn giúp xác định mức độ suy giảm chức năng thận và phân loại giai đoạn của bệnh thận mạn.
GFR cao thường tượng trưng cho khả năng làm việc và khả năng loại bỏ chất thải từ máu một cách hiệu quả bởi thận. Tuy nhiên, theo thời gian, sự giảm GFR thường điều chỉnh theo độ tuổi, là một phản ứng tự nhiên của quá trình lão hóa. Điều này cũng thể hiện sự chênh lệch giữa nam và nữ, khi giá trị GFR có thể thay đổi tùy thuộc vào giới tính.
CÔNG THỨC TÍNH ĐỘ LỌC CẦU THẬN
Việc chính xác đo lường độ lọc cầu thận là một thách thức, và do đó, người ta đã phát triển các công thức ước tính dựa trên chỉ số creatinin trong máu và nước tiểu. Creatinin, một chất thải được sinh ra trong quá trình co cơ, được sử dụng để ước tính độ lọc cầu thận vì những lý do sau đây:
- Trọng lượng phân tử nhỏ và dễ dàng lọc qua cầu thận: Creatinin có trọng lượng phân tử nhỏ, giúp nó dễ dàng đi qua cầu thận mà không bị tái hấp thụ bởi ống thận hoặc ống lượn xa. Điều này làm cho nó trở thành một chất thích hợp để đánh giá khả năng lọc của thận.
- Khả năng thanh thải gần như tương đương với độ lọc cầu thận: Sự thanh thải creatinin từ cơ thể chủ yếu thông qua quá trình lọc cầu thận. Do đó, đo lượng creatinin trong máu và nước tiểu có thể cung cấp ước lượng về mức độ lọc chất thải qua cầu thận.
- Dễ định lượng thông qua xét nghiệm sinh hóa: Creatinin có thể dễ dàng định lượng thông qua các xét nghiệm sinh hóa tiêu chuẩn, giúp đơn giản hóa việc theo dõi và đánh giá chức năng thận trong quá trình điều trị và quản lý sức khỏe.
Từ đó người ta đưa ra một số công thức tính độ lọc cầu thận như sau:
CÔNG THỨC 1
Dựa vào tuổi, giới tính và nồng độ creatinin trong máu để tình được độ lọc cầu thận ước tình
eGFR (ml/phút/1,73m2)= 186.SCr-1,154.Tuổi-0,203.(0,742 nếu là nữ)
Trong đó:
- eGFR(estimated GFR) là tốc độ lọc cầu thận ước tính
- SCr: nồng độ creatinin trong máu
CÔNG THỨC 2
Ước tính độ lọc cầu thận tương đương với độ thanh thải creatinin dựa vào chỉ số creatinin trong máu và nước tiểu.
Tiến hành lấy nước tiểu 24 giờ, để đo thể tích nước tiểu và lượng creatinin bài tiết trong 24 giờ, đồng thời đo creatinin máu
GFR = CrCl (mL/phút) = (UCr.Vnước tiểu)/(SCr.T).
Trong đó:
- CrCl: độ thanh thải creatinin
- Ucr: Nồng độ creatinin trong nước tiểu (mg/dL)
- V nước tiểu: Thể tích nước tiểu thu thập (mL)
- SCr: nồng độ creatinin trong máu thu thập tại thời điểm chính giữa khoảng thời gian lấy nước tiểu (mg/dL)
- T: Thời gian thu thập nước tiểu (tính bằng phút)
CÔNG THỨC 3
Vì việc tính toán độ thanh thải creatinin cũng gặp không ít khó khăn, có nhiều bước nên khả năng sai số cáo. Vì vậy các nhà nghiên cứu đã xây dựng các phương pháp ước lượng độ thanh thải creatinin từ giá trị creatinin trong huyết thanh và các đặc điểm khác của bệnh nhân trong các độ tuổi, giới tính và khu vực sống khác nhau.
Công thức được dùng phổ biến nhất cho đối tượng là người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên:
- Nam: CrCl = [(140 – tuổi).cân nặng]/(72.SCr)
- Nữ: CrCl = [(140 – tuổi).cân nặng]/(72.SCr).0.85
Trong đó:
- CrCl ước lượng: độ thanh thải creatinin ước lượng (mL/phút)
- Tuổi: Tính bằng năm
- Cân nặng: Tính bằng kg
- SCr: nồng độ creatinin trong huyết thanh (mg/dL)
ĐỘ LỌC CẦU THẬN BAO NHIÊU LÀ BÌNH THƯỜNG?
Độ lọc cầu thận bình thường ở người trưởng thành khỏe mạnh là trên 90 mL/ phút/ 1,73 m2. Độ lọc cầu thận giảm theo tuổi, ngay cả đối với người không bị bệnh thận mạn.
Độ lọc cầu thận bình thường dựa theo độ tuổi như sau:
- Từ 20-29 tuổi khoảng trên 116 mL/phút/ 1.73 m2
- Từ 30-39 tuổi khoảng trên 107 mL/phút/ 1.73 m2
- Từ 40-49 tuổi trên 99 mL/phút/1.73 m2
- Từ 50-59 tuổi trên 93 mL/phút/1.73 m2
- Từ 60-69 tuổi trên 85 mL/phút/1.73 m2
- Từ trên 70 tuổi trên 75 mL/phút/1.73 m2.
Từ giá trị độ lọc cầu thận, ta có thể đánh giá chức năng lọc của thận và xác định giai đoạn của bệnh thận mạn, từ đó đề xuất các biện pháp chăm sóc và hướng điều trị phù hợp. Đặc biệt, việc kiểm tra độ lọc cầu thận trở nên quan trọng đối với những đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh thận, như người đang mắc bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp, hoặc có các biểu hiện nghi ngờ liên quan đến bệnh lý tại thận.
Các bệnh nhân thuộc các nhóm nguy cơ này thường được khuyến cáo thực hiện kiểm tra độ lọc cầu thận để chẩn đoán sớm và theo dõi tiến triển của bệnh.
