Cây cối xay là một cây mọc hoang ở nhiều nơi trên nước ta. Tuy nhiên, cây cối xay còn được sử dụng làm thuốc chữa bệnh nhưng không nhiều người biết đến. Vậy công dụng của cây cối xay là gì và cây cối xay chữa bệnh gì?
ĐẶC ĐIỂM CỦA CÂY CỐI XAY
TÊN GỌI
Cây cối xay, còn được biết đến với các tên gọi như cây dằng xay, kim hoa thảo, quýnh ma, ma bản thảo, ma mãnh thảo, hay nhĩ hương thảo, co tó tép (Thái), phao tôn (Tày), có tên khoa học là Abutilon indicum (L.) Sweet, thuộc họ bông (Malvaceae).
ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN
Cây nhỏ mọc thành bụi, có chiều cao từ 1 đến 1,5 mét. Cành cây có hình dạng trụ, được phủ lông nhỏ mềm, và hình dạng giống như ngôi sao. Lá cây mọc rải rác, có cuống dài, hình dạng tim, đầu lá nhọn, mép lá có những răng nhỏ, và hai mặt của lá đều phủ lông mềm. Mặt dưới của lá có màu trắng xám, với 5-7 gân chính; lá còn có lá kèm hình chỉ.
Hoa của cây có màu vàng, mọc đơn lẻ ở kẽ lá, có cuống dài với đốt gấp khúc. Đài hoa có lông ngắn ở mặt ngoài và lông dài ở mặt trong, hình tam giác và màu tro. Cánh hoa có hình tam giác ngược hoặc hình nêm. Cụm nhị mọc nhiều, tụ tập trên một trụ và có lông xồm xoàm ở gốc. Quả của cây được hình thành từ việc nhiều nang họp lại, xếp xít nhau, giống như cái cối xay, với nang có lông ở phần lưng và mỏ nhọn.
Cây cối xay có mùa hoa từ tháng 2 đến tháng 3 và mùa quả từ tháng 4 đến tháng 6. Dược liệu của cây bao gồm đoạn thân, cành, lá, hoa và quả, với tất cả các bộ phận đều phủ lông. Thân có đường kính khoảng 1,2 cm và được cắt vát dài 1-1,5 cm. Cành và thân nhỏ thường được cắt thành các đoạn dài 3-4 cm. Vỏ thân có vẻ nhăn nheo dạng lưới, màu nâu xám nhạt hoặc lục xám. Lá khô có dạng nhăn nheo và nhàu nát, với mặt trên có màu lục sâu hơn so với mặt dưới. Khi ngâm nước và rải trên một mặt phẳng, lá trở nên mỏng và mềm, có hình dạng tim, đầu lá nhọn, và chiều dài khoảng 5-10 cm. Hoa có màu vàng, có cuống, mọc đơn độc ở kẽ lá. Quả của cây có hình cầu cụt giống như thớt cối xay, đường kính khoảng 1,5-2 cm, và bao gồm khoảng 20 phân quả, mỗi phân quả có một vỏ nhọn như gai, chứa 3 hạt màu đen nhạt, hình thận.
PHÂN BỐ, THU HÁI, CHẾ BIẾN
- Thế giới: Cối xay mọc tại các nước vùng nhiệt đới châu Á, Malaysia, Indonesia…
- Việt Nam: Ở nước ta, cây mọc hoang và được trồng ở khắp nơi.
- Thu hoạch: Vào mùa hạ
- Chế biến: Giũ sạch bụi, cắt thành những đoạn theo kích thước quy định, phơi hoặc sấy khô.
- Bảo quản: Để nơi khô, tránh mốc.
BỘ PHẬN SỬ DỤNG
Phần trên mặt đất của cây cối xay đã phơi hoặc sấy khô. Dược liệu gồm những đoạn thân, cành lá, quả…
TÁC DỤNG CỦA CÂY CỐI XAY
Cây cối xay chứa nhiều thành phần hữu ích bao gồm các flavonoid như gossypetin, gossypin, cyanidin – 3 – rutinoside, hợp chất phenol, acid hữu cơ, acid amin, và đường. Lá của cây cũng chứa nhiều chất nhầy và asparagine.
Hạt của cây cối xay có chứa raffinose 1,6% và dầu nửa khô 4,21%, trong đó chủ yếu là glycerid của các acid như linoleic, palmitic, oleic, stearic. Rễ của cây chứa dầu béo, β-sitosterol, β-amyrin, và một alcaloid chưa xác định.
Tính chất và tác dụng của cây cối xay theo nghiên cứu hiện đại bao gồm:
- Hợp chất gossypin trong cây cối xay có tác dụng kháng viêm mạnh.
- Hạt cây cối xay có tác dụng nhuận tràng và tiêu viêm. Nó được sử dụng trong điều trị cảm sốt, đau đầu, bí tiểu tiện, phù thũng sau khi đẻ, mắt có màng mộng, tai điếc, kiết lỵ.
- Lá của cây cối xay có thể được giã đắp ngoài để chữa mụn nhọt, hoặc kết hợp với nhân trần để chữa chứng vàng da hậu sản.
Theo Y Học Cổ Truyền, cây cối xay được mô tả có vị ngọt, tính bình, đì vào các kinh tâm và kinh đởm. Cây này được cho có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, long đờm và lợi tiểu. Lá của cây cối xay được biết đến với chất nhầy dịu kích thích. Vỏ của cây được sử dụng để làm se và lợi tiểu. Hạt cây cối xay được cho có tác dụng kích dục, nhuận tràng và làm dịu kích thích. Nước hấp từ rễ của cây cũng được cho là có thể giảm sốt.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý đến những điều kiêng kỵ khi sử dụng cây cối xay để chữa bệnh:
- Người có thận hư hàn, tiểu tiện nhiều lần và nước tiểu trong, cũng như người ỉa chảy không nên sử dụng cây cối xay.
- Phụ nữ mang thai khi dùng cây cối xay cần phải cẩn thận và nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.
CÂY CỐI XAY CHỮA BỆNH GÌ?
Cây cối xay được sử dụng trong nhiều phương pháp chữa bệnh trong Y học dân gian. Dưới đây là một số ứng dụng của cây cối xay trong điều trị một số bệnh lý:
- Chữa đau tai, tật điếc: Sử dụng 60g cây cối xay hoặc 20-30g quả, nấu với thịt lợn và ăn.
- Chữa tật điếc: Sử dụng rễ cây cối xay, vọng giang nam, mộc hương, mỗi vị 60g, nấu với đuôi lợn và sử dụng.
- Chữa kiết lỵ và mắt có màng mộng: Sử dụng quả cây cối xay và hoa mào gà, mỗi vị 30g, nấu sắc uống.
- Chữa phụ nữ sau khi sinh bị phù thũng: Sử dụng lá cây cối xay 20-30g kết hợp với ích mẫu 12-16g, nấu thành thuốc và chia thành 2 lần uống trước bữa ăn.
- Chữa cảm sốt, nhức đầu do phong nhiệt: Sử dụng cây cối xay, bạc hà, lá tre, kinh giới, kim ngân hoa, nấu sắc uống.
- Chữa bí tiểu, tiểu rắt, tiểu buốt: Sử dụng cây cối xay kết hợp với rễ tranh, râu bắp, bông mã đề, cỏ mần trầu, rau má, nấu sắc uống.
- Chữa đau tai, ù tai, thính lực giảm: Sử dụng quả cối xay hoặc toàn cây tươi, nấu canh với thịt lợn nạc để ăn cơm.
- Hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp: Sử dụng lá cây cối xay khô, rau muống biển, rễ cỏ xước, rễ cây xấu hổ, lá lạc tiên, lá lốt, hãm nước uống thay trà.
Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ: Sử dụng 200g rễ cây cối xay sắc nước đặc, uống và xông hậu môn.
Chữa mày đay, dị ứng: Sử dụng 30g toàn cây cối xay kết hợp với thịt lợn nạc, hầm chín và ăn.
LƯU Ý
Bởi tác dụng nhuận tràng và lợi tiểu nên những người có tình trạng sức khỏe sau không nên dùng cây cối xay:
- Thận hư tiểu nhiều trong ngày, nước tiểu trong, dài.
- Đại tiện phân lỏng nát, tiêu chảy…
- Phụ nữ mang thai.
Cối xay là loài cây mọc tự nhiên và trồng ở nhiều nơi. Tuy có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng cối xay có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ. Quý bạn đọc hãy đến bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và tham vấn ý kiến. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích nhé.
