Có tên gọi là “sâm,” nhưng đan sâm (salvia) không liên quan gì tới nhân sâm. Trong khi nhân sâm, đảng sâm bắc, tây dương sâm đều thuộc vào loại vị thuốc bổ khí, thì đan sâm lại được sử dụng như một loại thuốc hoạt huyết điều kinh. Đan sâm thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae), khác với nhân sâm và tây dương sâm thuộc họ Cuồng (Araliaceae).
Dù không phải là “sâm” theo đúng nghĩa, nhưng đan sâm vẫn được coi là một vị thuốc có nhiều giá trị. Nó được mệnh danh là “một chấp bốn” vì một mình đan sâm đã có hiệu quả dưỡng huyết và hoạt huyết tương đương với một số bài thuốc truyền thống như Tứ Vật Thang, bởi vậy, vị thuốc này rất được y học coi trọng.
Trong Nhật hoa tử bản thảo, đan sâm được liệt kê với nhiều tác dụng, bao gồm “dưỡng thân định chí, thông lợi quan mạch; trị chứng lao nhiệt, khí huyết không đủ, ngũ tạng hư hàn, đau nhức xương khớp, tê bì chân tay; tiêu mủ giảm đau, sản sinh ra máu; dưỡng thai, đẩy thai chết lưu, cầm máu, điều hòa kinh nguyệt, chữa trị lở loét, u bướu sưng tấy, đan độc (rozsa), đau đầu, hoa mắt, nóng trong, bí bách.” Thành phần này thể hiện rằng đan sâm được sử dụng phổ biến trong các vấn đề sản phụ khoa, đặc biệt là trong việc chữa trị các tình trạng kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, mất kinh, rong kinh, huyết ứ, và nhiều vấn đề khác liên quan đến hệ thống sinh sản của phụ nữ.
Hoạt chất Tanshinone IIA có trong đan sâm theo y học hiện đại được biết đến với nhiều tính chất có lợi cho sức khỏe. Đặc biệt, nó có khả năng giãn nở mạch vành, tăng cường sức co bóp của cơ tim, cải thiện khả năng bơm máu của cơ tim, từ đó thúc đẩy tuần hoàn máu. Ngoài ra, đan sâm còn được biết đến với khả năng bảo vệ gan, cải thiện sự lưu thông cục bộ của máu ở gan, và tăng cường khả năng tái tạo tế bào gan, hỗ trợ gan tự sửa chữa tổn thương. Điều này làm cho việc sử dụng đan sâm để hóa can ứ, thải độc gan trở nên hiệu quả.
Ngoài việc thúc đẩy tuần hoàn máu và loại bỏ huyết ứ, đan sâm còn có tác dụng an thần giảm đau. Đặc biệt, đan sâm được coi là có khả năng làm đẹp da, điều này đặc biệt quan trọng đối với phụ nữ. Do sự hình thành sắc tố nám thường liên quan mật thiết đến khí trệ và huyết ứ, còn cây đan sâm có tác dụng bổ huyết dưỡng huyết, việc sử dụng đan sâm có thể cải thiện tuần hoàn máu ở vùng mặt, điều chỉnh khả năng phục hồi và tái tạo mô, từ đó giúp giảm tàn nhang và cải thiện tình trạng da. Dưới đây là một vài công thức nấu ăn sử dụng đan sâm dễ thực hiện dành cho bạn.
Món đầu tiên là cháo gà đan sâm, được chuẩn bị với các thành phần sau: 10g đan sâm, 60g thịt gà, 10g đường nâu. Để nấu cháo, hãy đặt đan sâm và thịt gà vào nồi, thêm nước và ninh như khi nấu cháo thông thường. Khi cháo đã chín, thêm đường nâu vừa ăn. Nên tiêu thụ cháo này vào buổi sáng và buổi tối để hỗ trợ dưỡng khí, tăng cường hoạt huyết, có lợi cho làn da và sự dưỡng da.
Nếu bạn muốn tiện lợi hơn, có thể sử dụng bột đan sâm theo cách sau: Lấy 10g bột đan sâm, đun trong nước sôi. Chờ nước sôi, giảm lửa và đun thêm 20 phút. Chia thành hai phần và uống một lần vào buổi sáng và một lần vào buổi tối khi nước còn ấm. Thức uống này thúc đẩy lưu thông máu, loại bỏ máu ứ, giảm đau và cải thiện các triệu chứng như đau bụng kinh ở phụ nữ.
Tất nhiên, chúng ta cũng có thể dùng đan sâm để hầm gà như các vị thuốc khác: dùng l0g đan sâm và 250g gà đen, hầm canh gà như bình thường. Món ăn này phát huy tác dụng thúc đẩy quá trình lưu thông máu và loại bỏ huyết ứ, làm đẹp.
Bạn cũng có thể dùng 15g đan sâm, l0g đương quy, 5g hồng hoa và l00g gạo nếp để làm món cháo đương quy đan sâm. Cách làm cũng rất đơn giản, rửa sạch ba vị thuốc trên, ngâm trong nước lạnh khoảng nửa tiếng rồi đun để lấy nước thuốc nấu cháo với gạo nếp, có tác dụng hoạt huyết bổ khí, tăng cường sức khỏe.
Đối với những phụ nữ mắc chứng can huyết ứ nghiêm trọng hoặc gặp vấn đề về mất ngủ, một bài thuốc có thể được chuẩn bị bằng cách pha 6g đan sâm cùng toan táo nhân vào nước sôi trong khoảng 15 phút trước khi uống. Bài thuốc này được kỳ vọng sẽ có công dụng dưỡng huyết, dưỡng nhan, an thần và củng cố trí nhớ.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng đan sâm có tính hàn, và do đó, nếu cơ thể không có máu tụ hoặc thuộc thể hàn, người sử dụng nên thận trọng khi áp dụng liệu pháp này. Việc thêm đường đỏ vào công thức giúp giảm tính hàn của đan sâm, từ đó tránh gây hại đến máu. Đặc biệt, với những người phụ nữ kinh nguyệt ra nhiều hoặc có hiện tượng xuất huyết, cần cẩn thận khi sử dụng đan sâm do công dụng hoạt huyết mạnh của nó. Đối với phụ nữ mang thai, tuyệt đối không sử dụng đan sâm, để tránh ảnh hưởng đến thai nhi.
