U tuyến giáp là một bệnh lý rất thường gặp. Tuy nhiên, hơn 90% các u tuyến giáp được phát hiện là tổn thương lành tính và và chỉ 4,0% đến 6,5% là ung thư. Theo GLOBOCAN năm 2020, trên thế giới có trên 586.000 ca tuyến giáp mới mắc và gần 44.000 ca tử vong. Tại Việt Nam (2020) ung thư tuyến giáp đứng thứ 10 với mỗi năm có khoảng 5.500 ca mới mắc và 650 ca tử vong. U tuyến giáp phổ biến hơn ở phụ nữ khoảng 4 lần so với nam giới. Một nghiên cứu giám sát kéo dài 20 năm ước tính tỷ lệ hiện mắc lần lượt là 0,8% và 5,3% ở nam và nữ.
U TUYẾN GIÁP LÀ GÌ?
Bệnh u tuyến giáp là gì? U tuyến giáp hay còn gọi là nhân tuyến giáp. Đây là những nốt/khối đặc hoặc lỏng được hình thành bên trong nhu mô tuyến giáp. Tuyến giáp là một tuyến nhỏ nằm ở vùng cổ trước, ngay trên xương ức.
Hầu hết các u tuyến giáp không tạo ra triệu chứng nên thường không dễ phát hiện. Thường, chúng được phát hiện tình cờ thông qua các xét nghiệm hình ảnh như siêu âm vùng cổ trong quá trình kiểm tra sức khỏe định kỳ. Mặc dù hầu hết các khối u tuyến giáp là lành tính, nhưng cũng có một số ít trường hợp chúng có thể là ung thư.
Triệu chứng của u tuyến giáp thường xuất hiện khi chúng lớn lên và gây áp lực hoặc chèn ép vào các cơ và cơ quan xung quanh. Các triệu chứng có thể bao gồm khó khăn khi thở, khó khăn khi nuốt, và sưng vùng cổ.
PHÂN LOẠI U TUYẾN GIÁP
Các u tuyến giáp có thể được phân loại thành hai loại chính: ung thư và không ung thư.
UNG THƯ TUYẾN GIÁP
- Ung thư tuyến giáp thể biệt hóa (DTC): Bao gồm nhiều dạng như ung thư tuyến giáp thể nhú, ung thư tuyến giáp thể nang, và ung thư tuyến giáp thể hỗn hợp nhú và nang. Đây là loại ung thư phổ biến nhất và xuất phát từ các tế bào biểu mô.
- Ung thư tuyến giáp thể tủy (MTC): Phát sinh từ các tế bào tủy sản xuất calcitonin trong tuyến giáp. Khoảng 20% trường hợp MTC liên quan đến di truyền và có thể xuất hiện như một phần của hội chứng đa u các tuyến nội tiết (MEN).
KHÔNG UNG THƯ
Phần lớn các nhân/u tuyến giáp là lành tính. Có thể là nang tuyến giáp, nang hỗn hợp, u tuyến giáp, viêm tuyến giáp,…
TRIỆU CHỨNG U TUYẾN GIÁP
Bác sĩ cho biết, hầu hết các nhân/u tuyến giáp không gây ra dấu hiệu hoặc triệu chứng, vì vậy dấu hiệu nhận biết u tuyến giáp là không rõ ràng. Nhưng đôi khi một số khối u có kích thước lớn có thể gây ra các dấu hiệu u tuyến giáp.
Các dấu hiệu của u tuyến giáp bao gồm:
- Khối u ở vùng cổ trước: Một khối u có thể xuất hiện và trở nên rõ ràng ở vùng cổ trước. Nó có thể thấy hoặc cảm nhận được khi bạn tự kiểm tra.
- Khàn tiếng: Khối u tuyến giáp có thể chèn ép vào dây thanh quản, gây khó khăn khi nói và dẫn đến tình trạng khàn tiếng.
- Khó thở hoặc khó nuốt: Nếu khối u tuyến giáp chèn ép vào khí quản hoặc thực quản, nó có thể gây khó thở hoặc khó chịu khi nuốt.
- Cường giáp với các triệu chứng: Nếu u tuyến giáp tạo ra lượng hormone giả mạo, có thể xuất hiện các triệu chứng như giảm cân không rõ nguyên nhân, tăng tiết mồ hôi, run, lo lắng, nhịp tim nhanh hoặc không đều, rối loạn kinh nguyệt hoặc mất kinh, tiêu chảy và đi tiểu thường xuyên.
- Suy giáp với các triệu chứng: Ngược lại, nếu u tuyến giáp không sản xuất đủ hormone, có thể xuất hiện các triệu chứng như mệt mỏi, tê và ngứa ran ở tay, tăng cân, da và tóc khô, thô ráp, táo bón, trầm cảm, kinh nguyệt ra nhiều và thường xuyên.
BIẾN CHỨNG U TUYẾN GIÁP
Biến chứng của u tuyến giáp có thể bao gồm:
CƯỜNG GIÁP (HYPERTHYROIDISM)
Cường giáp xảy ra khi tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone. Một số biểu hiện của cường giáp có thể bao gồm đổ mồ hôi, đánh trống ngực, rối loạn dung nạp glucose, giảm cân, yếu cơ, yếu xương, không dung nạp nhiệt, lo lắng hoặc cáu kỉnh, và khủng hoảng nhiễm độc giáp.
KHÓ NUỐT (DYSPHAGIA)
Đau và sưng ở vùng cổ do u tuyến giáp có thể gây khó khăn trong việc nuốt. Điều này có thể xảy ra khi u tuyến giáp lớn và chèn ép vào cổ họng và thực quản.
U TUYẾN GIÁP TỰ NHIÊN
Phần lớn các u tuyến giáp là lành tính và không gây ra biểu hiện rõ ràng. Chúng thường được phát hiện trong quá trình kiểm tra sức khỏe định kỳ và thường không gây ra vấn đề.
U TUYẾN GIÁP ÁC TÍNH (UNG THƯ)
Một số ít u tuyến giáp có thể là ung thư. Biểu hiện của u tuyến giáp ung thư có thể không rõ ràng ban đầu, nhưng có thể bao gồm khối u rõ ràng ở vùng cổ, đau và sưng.
NGUYÊN NHÂN U TUYẾN GIÁP
Đến nay, nguyên nhân của u tuyến giáp vẫn chưa được biết rõ, nhưng các yếu tố nguy cơ sau được cho là gây ra bệnh này.
BỨC XẠ ION HÓA
Bức xạ ion hóa là một yếu tố nguy cơ được biết đến đối với cả nhân giáp lành tính và ác tính. Những người bị nhiễm bức xạ ion có thể phát triển các nốt tuyến giáp với tỷ lệ 2% hàng năm. Tỷ lệ bệnh ác tính đã được ghi nhận cao, chiếm từ 20-50% trong số các nốt sờ thấy của các tuyến giáp đã được chiếu xạ trước đó.
THIẾT HỤT CHẤT I-ỐT HOẶC THỪA I-ỐT
Thiếu i-ốt hoặc thừa i-ốt trong chế độ ăn uống của bạn đôi khi có thể khiến tuyến giáp phát triển các nhân giáp.
CÁC YẾU TỐ KHÁC
Các yếu tố khác dẫn đến tăng nguy cơ mắc nhân giáp và bướu cổ bao gồm:
- Hút thuốc lá
- Béo phì
- Hội chứng chuyển hóa
- Uống rượu
- Tăng mức độ yếu tố tăng trưởng giống insulin-1 (IGF-1)
- U xơ tử cung
CÁCH CHẨN ĐOÁN U TUYẾN GIÁP
Đánh giá ban đầu cho bệnh nhân có vấn đề về tuyến giáp thường bắt đầu bằng việc thu thập thông tin tiền sử cá nhân và gia đình, cùng với một cuộc khám sức khỏe kỹ lưỡng. Để đánh giá chức năng của tuyến giáp, các xét nghiệm máu quan trọng như hormone tự do T3 (FT3), hormone tự do T4 (FT4), và hormone kích thích tuyến giáp (TSH) thường được thực hiện.
Nếu siêu âm tuyến giáp phát hiện có sự xuất hiện của nhân hoặc u tuyến giáp, bác sĩ có thể quyết định thực hiện quy trình chọc hút tế bào kim nhỏ dưới sự hỗ trợ của hình ảnh siêu âm. Quy trình này giúp xác định tính chất của khối u, liệu có phải là lành tính hay ác tính, thông tin quan trọng để lập kế hoạch điều trị phù hợp.
Trong một số trường hợp phức tạp, bác sĩ có thể đề xuất các xét nghiệm bổ sung như xét nghiệm gen di truyền, dấu ấn hóa mô miễn dịch, và các kỹ thuật hình ảnh tiên tiến như siêu âm đàn hồi mô, chụp cắt lớp MRI, CT scan, và FDG-PET/CT để có cái nhìn toàn diện và chi tiết về tình trạng tuyến giáp của bệnh nhân.
XÉT NGHIỆM HORMONE KÍCH THÍCH TUYẾN GIÁP (TSH)
Xét nghiệm hormone kích thích tuyến giáp (TSH) đóng vai trò quan trọng trong đánh giá và quản lý nhân giáp. Nếu kết quả TSH nằm trong giới hạn bình thường hoặc cao, điều này có thể gây lo lắng về khả năng mắc bệnh ác tính. Ngược lại, nếu TSH thấp, đây thường là dấu hiệu của một nốt tuyến giáp lành tính.
Đối với bệnh nhân có TSH thấp, bước tiếp theo thường là đánh giá khả năng có nhân độc tuyến giáp (nhân tuyến giáp tăng chức năng). Quá trình này thường được thực hiện bằng cách sử dụng các chất phát ánh sáng như Tc-99m hoặc I-ốt 131 để xạ hình tuyến giáp. Các nốt tuyến giáp tự hoạt động thường là lành tính và hiếm khi đòi hỏi các phương pháp chẩn đoán bổ sung.
SIÊU ÂM TUYẾN GIÁP
Siêu âm tuyến giáp là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh quan trọng giúp đánh giá các nhân tuyến giáp. Đây là một kỹ thuật không xâm lấn và an toàn, cung cấp thông tin chi tiết về kích thước, cấu trúc, và thậm chí có thể phát hiện các tổn thương nhỏ đến 2 mm. Phương pháp này giúp bác sĩ phân biệt giữa các tổn thương lành tính và ác tính, mà không đòi hỏi sự xâm lấn của các thủ thuật khác.
Khi thực hiện siêu âm tuyến giáp, các đặc điểm có liên quan đến bệnh ác tính thường được quan tâm. Các yếu tố này bao gồm vi vôi hóa, bờ không đều, giảm âm mạnh, chiều cao lớn hơn chiều rộng, và tăng sinh mạch máu. Những đặc điểm này có thể là các dấu hiệu của các nhân giáp độc hại và có khả năng gây ra các vấn đề sức khỏe.
Siêu âm tuyến giáp đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện các nhân giáp nhỏ, khó nắm bằng cách sờ nắn thông thường.
CHỌC HÚT KIM NHỎ (FNA)
FNA tạo thành nền tảng để đánh giá nhân giáp, đại diện cho công cụ chẩn đoán hiệu quả về chi phí nhất được sử dụng trong đánh giá nhân giáp. Việc sử dụng FNA dưới hướng dẫn của siêu âm được ưu tiên hơn so với không có siêu âm dẫn đường do có liên quan đến độ chính xác, tỷ lệ kết quả âm tính giả.
Quyết định thực hiện FNA nên dựa trên phân tầng rủi ro của từng cá nhân bằng cách sử dụng bệnh sử, khám lâm sàng và kết quả siêu âm của bệnh nhân. Các nốt <1cm được FNA khi có nhiều hơn một đặc điểm đáng ngờ của siêu âm, nổi hạch cổ hoặc tiền sử có nguy cơ cao.
CHẨN ĐOÁN TẾ BÀO HỌC
Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ khuyến nghị, sử dụng phân loại Bethesda phân tầng các phát hiện tế bào học thành 6 loại chính, mỗi loại cho thấy cách đánh giá và quản lý tiếp theo khác nhau.
Các phân loại chẩn đoán của hệ thống Bethesda để báo cáo tế bào học tuyến giáp được mô tả như sau:
- Không chẩn đoán/không đạt yêu cầu: Mẫu không đủ số lượng tế bào để đánh giá.
- Lành tính: Có thể là mô tuyến giáp bình thường, lành tính, hoặc các nốt u tuyến. Cũng có thể là viêm tuyến giáp Hashimoto và viêm tuyến giáp u hạt bán cấp.
- Tổn thương có ý nghĩa không xác định (AUS – an undetermined significance) hoặc tổn thương dạng nang có ý nghĩa chưa xác định (FLUS – follicular lesion of undetermined significance): Đề xuất cho các tổn thương không lành tính một cách thuyết phục. AUS cho thấy tổn thương có biểu hiện mất nhân và tổn thương với thay đổi rộng. FLUS hiển thị một mẫu kết hợp microfollicular và macrofollicular.
- Tân sinh nang hoặc nghi ngờ tân sinh nang: Bao gồm u nang hoặc nghi ngờ ung thư dạng nang.
- Nghi ngờ là bệnh ác tính: Khi có một số đặc điểm ác tính nhưng không đủ để chẩn đoán xác định ác tính.
- Bệnh ác tính: Tế bào học sẽ khác nhau đối với các loại khối u tuyến giáp ác tính, bao gồm nhiều dạng ung thư khác nhau.
CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
Mặc dù hầu hết các nhân và u tuyến giáp thường là lành tính, người bệnh vẫn nên theo dõi và chẩn đoán loại trừ bệnh ác tính, đặc biệt ở những bệnh nhân có nguy cơ bị ung thư tuyến giáp.
Các khối u ở vùng cổ trước có thể là các u lành tính dưới da (u bã đậu, u mỡ…) không phải ở tuyến giáp, có thể là hạch viêm, có thể là hạch di căn từ các loại ung thư khác vùng đầu mặt cổ, ung thư thực quản, ung thư phổi, ung thư dạ dày…
CÁCH ĐIỀU TRỊ U TUYẾN GIÁP
Phân loại Bethesda là một hệ thống quan trọng để đánh giá và hướng dẫn xử trí tiếp theo của nhân giáp dựa trên kết quả FNA. Dựa vào loại chẩn đoán, bác sĩ có thể quyết định liệu pháp tiếp theo phù hợp với từng trường hợp cụ thể.
- Không chẩn đoán (Bethesda I): Nếu sinh thiết không chẩn đoán, FNA thường được lặp lại sau một khoảng thời gian nhất định để đảm bảo độ chính xác.
- Lành tính (Bethesda II): Các nốt lành tính thường được theo dõi bằng siêu âm định kỳ, và nếu không có dấu hiệu đặc biệt, phẫu thuật có thể không cần thiết.
- Tổn thương có ý nghĩa không xác định hoặc tổn thương dạng nang có ý nghĩa không xác định (Bethesda III và IV): Cách tiếp cận có thể thay đổi tùy thuộc vào thực hành cụ thể, bao gồm việc lấy mẫu FNA bổ sung hoặc lặp lại FNA sau một khoảng thời gian.
- Tân sinh nang hoặc nghi ngờ tân sinh nang (Bethesda V): Có nguy cơ ung thư cao, và quyết định điều trị thường bao gồm phẫu thuật.
- Nghi ngờ về bệnh ác tính (Bethesda V): Bệnh nhân thường được đề xuất phẫu thuật.
- Ác tính (Bethesda VI): Có nguy cơ cao là ung thư, và phẫu thuật là phương pháp chính để chẩn đoán và điều trị.
TIÊN LƯỢNG Ở BỆNH NHÂN U TUYẾN GIÁP
Hầu hết các nhân giáp được chẩn đoán là lành tính, và quản lý tùy thuộc vào nhiều yếu tố nguy cơ và đặc điểm của tình trạng. Bệnh nhân có nguy cơ cao như mức TSH huyết thanh không bình thường, tiền sử chiếu xạ, hoặc hội chứng đa u các tuyến nội tiết (MEN) thường cần theo dõi định kỳ sát sao hơn. Các đặc điểm siêu âm như vi vôi hóa, bờ không đều, hình dạng cao hơn rộng và tăng sinh mạch máu có thể là dấu hiệu lo ngại về ung thư tuyến giáp.
Mặc dù nguy cơ mắc bệnh ác tính của các nốt đơn độc cao hơn so với nốt trong tuyến giáp đa nhân, nhưng nguy cơ chung của bệnh ác tính sẽ xấp xỉ bằng nhau do nguy cơ cộng gộp của từng nốt ở bệnh nhân có tuyến đa nhân.
Tiên lượng cho ung thư tuyến giáp ác tính có thể thay đổi tùy thuộc vào loại mô bệnh học, tuổi chẩn đoán, kích thước của khối u nguyên phát, sự xâm lấn mô mềm, hoặc di căn xa. Các yếu tố khác như giới tính nam, liên quan đến hạch bạch huyết trung thất, và sự chậm trễ trong điều trị phẫu thuật cũng ảnh hưởng đến sự gia tăng tái phát hoặc tử vong do bệnh ác tính.
Ung thư tuyến giáp dạng nang thường xảy ra ở những bệnh nhân lớn tuổi và phát triển theo một cách tích cực. Thường liên quan đến di căn xa, tỷ lệ tử vong từ dạng nang có thể cao hơn so với ung thư tuyến giáp thể nhú.
CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA U TUYẾN GIÁP
Đến nay, nguyên nhân gây u tuyến giáp vẫn chưa được xác định rõ ràng nên không có cách nào để phòng ngừa bệnh này. Tuy nhiên, mỗi người có thể cố gắng giảm nguy cơ phát triển chúng bằng cách quản lý các yếu tố rủi ro nhất định.
Ví dụ, nếu mắc bệnh béo phì, hãy cố gắng giảm cân; nếu đang hút thuốc lá, hãy bỏ thuốc lá; cần đảm bảo đủ i-ốt trong chế độ ăn uống hàng ngày.
Ngoài ra, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người sử dụng biện pháp tránh thai bằng đường uống và/hoặc statin có thể giảm nguy cơ phát triển các nốt tuyến giáp. Vì vậy nên hạn chế dùng loại thuốc này để phòng ngừa nguy cơ phát triển u tuyến giáp.
