Tai biến mạch máu não (đột qụy) là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật, tử vong tại Việt Nam và trên thế giới. Đây là tình trạng cấp cứu, cần được phát hiện điều trị kịp thời nếu không sẽ để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng về thần kinh và vận động. Dưới đây là các thông tin về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách cấp cứu, điều trị phòng ngừa tai biến mạch máu não.
TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO LÀ GÌ?
Tai biến mạch máu não (đột quỵ) là tình trạng mạch máu não (động mạch, mao mạch hoặc tĩnh mạch) bị tắc nghẽn hoặc vỡ đột ngột mà không do chấn thương sọ não. Khi các mao mạch vỡ, tắc nghẽn thì các tế bào não sẽ thiếu hụt oxy và dưỡng chất nên bắt đầu chết dần. Thời gian càng lâu thì các tế bào não chết đi càng nhiều, khiến người bệnh gặp tổn thương nặng, thậm chí gây tử vong. Nếu may mắn được cứu sống thì người bệnh cũng dễ gặp những biến chứng nghiêm trọng như tê liệt tay chân, liệt nửa người, không thể giao tiếp,…
CÁC LOẠI TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
Có nhiều cách để phân loại tai biến mạch máu não. Trong đó, cách thường gặp nhất là chia thành 2 nhóm:
TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO DO THIẾU MÁU NÃO
Có đến khoảng 80% các ca bệnh tai biến mạch máu não là do thiếu máu cục bộ ở não. Hậu quả là lưu lượng máu lên não bị giảm hoặc tắc khiến không có đủ máu nuôi tế bào não, làm cho các tế bào não bị hoại tử. Trong thời gian 4 tiếng kể từ khi người bệnh có những triệu chứng tai biến đầu tiên, nếu không cấp cứu kịp thời sẽ dẫn đến tử vong.
TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO DO XUẤT HUYẾT NÃO
Dạng tai biến mạch máu não thứ 2 là xuất huyết não, với tỷ lệ chiếm 20% trên tổng số ca bệnh. Xuất huyết não là tình trạng máu tràn vào mô não, gây phù não và tăng áp lực các mô xung quanh não. Lúc này, các tế bào não sẽ dần chết đi và gây vỡ mạch não.
Chỉ trong vài phút thì người bệnh bị tai biến mạch máu não do xuất huyết não có thể tử vong, đòi hỏi phải cấp cứu nhanh và kịp thời. Chính vì vậy, tỷ lệ người bệnh tử vong do xuất huyết não thường cao hơn rất nhiều so với các trường hợp khác.
CÁC GIAI ĐOẠN CỦA TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
Tai biến mạch máu não được chia thành 3 giai đoạn tiến triển chính, bao gồm:
GIAI ĐOẠN KHỞI ĐẦU
Đây là giai đoạn đầu tiên của bệnh, chưa xảy ra những biểu hiện nghiêm trọng hoặc không quá đặc trưng, khiến chúng ta dễ nhầm lẫn với các bệnh khác hoặc bỏ qua dấu hiệu bệnh.
Các triệu chứng thường gặp ở giai đoạn khởi đầu của tai biến mạch máu não bao gồm:
- Đau đầu dữ dội, đột ngột
- Chóng mặt, buồn nôn, nôn
- Yếu hoặc tê liệt nửa người
- Khó nói, nói ngọng
- Mất thị lực đột ngột
Nếu thấy người thân có một trong những triệu chứng trên, cần nhanh chóng đưa đến cơ sở y tế để được cấp cứu kịp thời.
GIAI ĐOẠN QUYẾT ĐỊNH
Sau giai đoạn khởi đầu, tai biến mạch máu não sẽ chuyển qua giai đoạn nặng hơn. Nếu can thiệp ở giai đoạn này thì người bệnh vẫn có khả năng sống sót tuy nhiên sẽ có biến chứng nghiêm trọng như rối loạn thực vật, hôn mê, liệt nửa người,…
Các triệu chứng thường gặp ở giai đoạn quyết định của tai biến mạch máu não bao gồm:
- Mất kiểm soát cơ thể một bên
- Khó thở, rối loạn nhịp tim
- Tăng huyết áp, hạ huyết áp
- Co giật
GIAI ĐOẠN TIẾN TRIỂN
Giai đoạn tiến triển chính là giai đoạn cuối cùng của một người bị tai biến mạch máu não, cũng chính là giai đoạn nguy hiểm nhất. Nếu bỏ qua giai đoạn này thì người bị tai biến sẽ có nguy cơ tử vong rất cao. Các trường hợp cấp cứu, can thiệp trong giai đoạn này cũng khó khăn hơn và tỷ lệ thành công thấp hơn.
Các triệu chứng thường gặp ở giai đoạn tiến triển của tai biến mạch máu não bao gồm:
- Hôn mê
- Rối loạn thực vật
- Liệt nửa người, liệt tứ chi
- Khó nuốt, khó thở
- Biến chứng nhiễm trùng
NGUYÊN NHÂN GÂY TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
NGUYÊN NHÂN GÂY ĐỘT QUỴ THIẾU MÁU CỤC BỘ
Nguyên nhân chính gây tai biến mạch máu não do thiếu máu cục bộ là do cục máu đông hình thành tại động mạch bị vữa xơ. Xơ vữa động mạch là tình trạng chất béo tích tụ trong trong lòng mạch thành các mảng xơ và cứng, gây hẹp động mạch. Khi mảng xơ vữa vỡ ra tạo điều kiện hình thành cục máu đông lấp kín lòng mạch.
Ngoài ra, thuyên tắc mạch cũng là một nguyên nhân gây tai biến mạch máu não do thiếu máu cục bộ. Thuyên tắc mạch là tình trạng cục máu đông hình thành ở một vị trí khác trong hệ tuần hoàn, thường là từ tim, sau đó di chuyển theo dòng máu lên não gây thuyên tắc mạch máu não. Nguyên nhân chính của thuyên tắc thường là do bệnh lý từ tim, viêm nhiễm, ung thư.
Bệnh lý mạch máu não – thường là những động mạch nằm sâu trong não, cũng có thể dẫn đến đột quỵ thiếu máu cục bộ.
NGUYÊN NHÂN GÂY ĐỘT QUỴ XUẤT HUYẾT NÃO
Các nguyên nhân gây tai biến mạch máu não do xuất huyết não bao gồm:
- Tăng huyết áp: Tăng huyết áp là nguyên nhân phổ biến nhất gây xuất huyết não. Khi huyết áp tăng cao, thành mạch máu bị tổn thương, dễ vỡ.
- Bệnh amyloidosis não: Đây là một bệnh lý hiếm gặp, trong đó các protein amyloid tích tụ trong não, gây tổn thương mạch máu và làm tăng nguy cơ xuất huyết não.
- Các bệnh rối loạn đông máu: Các bệnh lý này khiến máu khó đông, dễ gây chảy máu, bao gồm bệnh von Willebrand, bệnh hemophilia, bệnh thiếu máu tan máu,…
- Điều trị thuốc chống đông máu: Thuốc chống đông máu được sử dụng để điều trị các bệnh lý như huyết khối tĩnh mạch sâu, tắc động mạch phổi,… Tuy nhiên, thuốc này cũng có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết não.
- Liệu pháp tiêu sợi huyết: Liệu pháp này được sử dụng để điều trị nhồi máu cơ tim cấp hoặc đột quỵ thiếu máu não cấp tính. Tuy nhiên, liệu pháp này cũng có thể gây xuất huyết não.
- Dị dạng động tĩnh mạch, phình động mạch và các dị tật mạch máu khác: Các dị tật này có thể làm tăng nguy cơ vỡ mạch máu và gây xuất huyết não.
- Viêm mạch: Tình trạng viêm nhiễm mạch máu có thể làm suy yếu thành mạch, dễ vỡ.
- Khối tân sinh trong sọ: Khối u não có thể làm tăng áp lực trong sọ, gây vỡ mạch máu và xuất huyết não.
AI CÓ NGUY CƠ BỊ TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO?
Nguy cơ bị tai biến mạch máu não tăng lên theo tuổi tác, người từ 55 tuổi sẽ có nguy cơ cao hơn người trẻ. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều trường hợp người trẻ dưới 30 tuổi cũng bị đột quỵ.
Đàn ông có nguy cơ cao hơn phụ nữ. Ở phụ nữ, phần lớn các trường hợp tai biến mạch máu não xảy ra ở độ tuổi lớn hơn nam giới, nguy cơ tử vong cũng cao hơn nam giới.
Các yếu tố nguy cơ khác của tai biến mạch máu não là:
- Tăng huyết áp (nguy cơ quan trọng nhất): Tăng huyết áp là nguyên nhân phổ biến nhất gây tai biến mạch máu não. Khi huyết áp tăng cao, thành mạch máu bị tổn thương, dễ vỡ.
- Đái tháo đường và rối loạn dung nạp đường huyết: Đường huyết cao làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và xơ vữa động mạch.
- Rối loạn lipid máu: Mức cholesterol cao làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và xơ vữa động mạch.
- Bệnh tim: Suy tim, cơ tim giãn nở, bệnh van tim, rung nhĩ, bệnh tim bẩm sinh.
- Bệnh lý mạch máu: Xơ vữa động mạch, bệnh động mạch vành, bệnh động mạch ngoại biên, hẹp động mạch cảnh, dị dạng mạch máu.
- Cơn thiếu máu não thoáng qua: Cơn thiếu máu não thoáng qua là dấu hiệu của xơ vữa động mạch não, có thể dẫn đến tai biến mạch máu não.
- Ngưng thở khi ngủ: Ngưng thở khi ngủ làm tăng huyết áp và nguy cơ xơ vữa động mạch.
- Bệnh hồng cầu hình liềm: Bệnh hồng cầu hình liềm là một bệnh di truyền làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.
- Béo phì: Béo phì làm tăng nguy cơ tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và đái tháo đường, từ đó làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu não.
- Dùng thuốc tránh thai hoặc dùng hormone sau mãn kinh: Thuốc tránh thai và hormone sau mãn kinh có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.
- Tiền sử gia đình có người bị đột quỵ: Người có tiền sử gia đình bị đột quỵ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Lối sống: Nghiện rượu, hút thuốc lá, ít hoạt động thể chất, sử dụng ma túy (cocaine, methamphetamine) có thể làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu não.
ĐIỀU TRỊ TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
Cấp cứu sớm và can thiệp chính xác, nhằm hạn chế các biến chứng cũng như giảm tối đa nguy cơ tử vong. Khi thấy người có triệu chứng tai biến nhẹ hay nặng thì cần lập tức gọi xe cấp cứu và hỗ trợ đưa người bệnh đến bệnh viện. Ngoài ra, cũng cần lưu ý giữ cho người bệnh không bị té ngã, đặt người bệnh nằm nghiêng để bảo vệ đường thở.
Trước và trong khi đưa người bệnh đi cấp cứu, tuyệt đối không cho người bệnh ăn uống gì và không tự ý điều trị bằng các biện pháp như châm cứu, bấm huyệt, đánh gió,… Cũng không nên cho người bị tai biến uống thuốc huyết áp hoặc các loại thuốc khác mà chỉ theo dõi biểu hiện xem người bệnh có nôn mửa, co giật, méo miệng,… hay không.
CÁCH PHÒNG NGỪA TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
Để phòng ngừa tai biến mạch máu não, cần thực hiện các biện pháp sau:
- Kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ: Kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ chính như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, uống rượu bia,… sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh.
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất xơ, hạn chế chất béo bão hòa và cholesterol, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, tiểu đường và rối loạn lipid máu.
- Thường xuyên vận động thể lực: Vận động thể lực giúp cải thiện lưu thông máu, giảm nguy cơ tăng huyết áp, rối loạn lipid máu và tiểu đường.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý có thể làm tăng nguy cơ tai biến mạch máu não.
Để phòng ngừa tai biến mạch máu não tái phát, người bệnh cần kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, hút thuốc lá, uống rượu bia,… Ngoài ra, người bệnh cũng cần duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm ăn uống khoa học, vận động thường xuyên và giữ tinh thần thoải mái.
