Sang chấn tâm lý là một hiện tượng không hiếm trong cuộc sống, tác động đến mỗi người một cách khác nhau. Điều này gây ra những ảnh hưởng và phản ứng khác nhau từ người này đến người khác. Vậy sang chấn tâm lý là gì và làm thế nào để vượt qua nó? Bài viết sau đây sẽ giúp bạn tìm hiểu chi tiết về vấn đề này và cách đối mặt với nó.
SANG CHẤN TÂM LÝ LÀ GÌ?
Sang chấn tâm lý là một trạng thái tâm lý bất ổn xảy ra sau khi một người trải qua một hoặc nhiều sự kiện gây ra sự căng thẳng, sợ hãi, hoặc đau khổ nghiêm trọng. Sự kiện này có thể là một tai nạn, một vụ tấn công, một thảm họa thiên nhiên, hoặc một trải nghiệm chiến tranh.
CÁC GIAI ĐOẠN CỦA SANG CHẤN TÂM LÝ
Các giai đoạn của sang chấn tâm lý thường được chia thành bốn giai đoạn:
GIAI ĐOẠN SỐC
Đây là giai đoạn đầu tiên sau khi trải qua sự kiện gây sang chấn. Người bệnh thường cảm thấy choáng váng, không tin vào những gì đã xảy ra và có thể có các triệu chứng như rối loạn giấc ngủ, khó tập trung và dễ bị kích động.
GIAI ĐOẠN CĂNG THẲNG CẤP TÍNH
Giai đoạn này thường kéo dài trong vài tuần đến vài tháng. Người bệnh vẫn có thể gặp các triệu chứng của giai đoạn sốc và có thể bắt đầu xuất hiện các triệu chứng khác như tránh né các suy nghĩ, cảm xúc hoặc hoạt động liên quan đến sự kiện, các cơn ác mộng và cảm giác tội lỗi hoặc xấu hổ.
GIAI ĐOẠN ỔN ĐỊNH
Giai đoạn này thường kéo dài trong nhiều tháng đến nhiều năm. Các triệu chứng của sang chấn tâm lý có thể giảm dần, nhưng chúng vẫn có thể tái phát.
GIAI ĐOẠN PHỤC HỒI
Giai đoạn này là giai đoạn người bệnh bắt đầu vượt qua các triệu chứng của sang chấn tâm lý và quay trở lại cuộc sống bình thường.
DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG SANG CHẤN TÂM LÝ
Dấu hiệu nhận biết người bị sang chấn tâm lý có thể xuất hiện ở các khía cạnh khác nhau:
- Nhận thức: Khả năng tập trung giảm, mất trí nhớ, ác mộng thường xuyên, cảm giác lạ lẫm, và mất hứng thú.
- Hành vi: Tránh xa những địa điểm hoặc hoạt động kích thích ký ức, cảm giác cô lập, mất hứng thú với hoạt động trước đây yêu thích.
- Vật lý: Cảm giác giật mình, kiệt sức, dễ tức giận, nhịp tim nhanh, mất ngủ, rối loạn chức năng tình dục, sự cảnh báo liên tục.
- Tâm lý: Nỗi sợ hãi, hành vi cưỡng chế và ám ảnh, cảm giác tách rời, cảm xúc tê liệt, lo ngại, nỗi phiền muộn, và cảm giác tội lỗi.
NGUYÊN NHÂN GÂY SANG CHẤN TÂM LÝ
Nguyên nhân của sang chấn tâm lý có thể bao gồm:
- Ám ảnh tâm lý, stress, và căng thẳng: Những trạng thái này có thể xuất phát từ sự kiện đau buồn, xung đột gia đình, hoặc áp lực công việc.
- Bị lạm dụng hoặc tấn công: Tình trạng tâm lý có thể phát sinh từ trải nghiệm lạm dụng tình dục, tấn công thể chất, hay bạo hành tâm lý.
- Bạo lực gia đình và xã hội: Chứng kiến hoặc trải qua bạo lực trong gia đình, xã hội, hoặc học đường cũng có thể dẫn đến sang chấn tâm lý.
- Thảm họa tự nhiên hoặc nhân tạo: Tai nạn, thảm họa, và chiến tranh có thể gây ra mức độ stress và áp lực đủ lớn để gây sang chấn tâm lý.
- Buộc phải di dời hoặc môi trường sống mới: Những thay đổi lớn trong môi trường sống cũng có thể tạo ra tình trạng sang chấn.
- Mất mát quan trọng: Chết mất người thân, mất việc làm, mất quan hệ tình cảm có thể gây ra cảm giác mất mát và đau khổ đủ lớn để gây sang chấn tâm lý.
Những trạng thái này, khi không được xử lý và điều trị, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng và gây ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý và sinh học của người bị ảnh hưởng.
HẬU QUẢ CỦA SANG CHẤN TÂM LÝ LÀ GÌ?
Ảnh hưởng đến tư duy và cảm xúc: Gây khó khăn trong việc quản lý logic, cảm xúc, và ghi nhớ thông tin.
- Giảm chất lượng cuộc sống: Nỗi ám ảnh từ quá khứ có thể làm giảm sút chất lượng cuộc sống, làm cho niềm vui và sở thích trở nên khó khăn.
- Gây căng thẳng và lo sợ: Cuộc sống liên tục bị ám ảnh và lo lắng, không thể tận hưởng những khoảnh khắc trọn vẹn.
Nếu không được nhận biết và điều trị, những tác động tiêu cực này có thể kéo dài và ảnh hưởng đến tất cả các khía cạnh của cuộc sống của người bị sang chấn tâm lý.
LÀM CÁCH NÀO ĐỂ VƯỢT QUA SANG CHẤN TÂM LÝ?
LIỆU PHÁP TÂM LÝ TRỊ LIỆU
Liệu pháp tâm lý là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho sang chấn tâm lý. Có nhiều loại liệu pháp tâm lý khác nhau có thể được sử dụng để điều trị sang chấn tâm lý, bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): CBT giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ và hành vi của mình để đối phó với sang chấn.
- Liệu pháp giải quyết vấn đề (PT): PT giúp người bệnh giải quyết các vấn đề liên quan đến sang chấn.
- Liệu pháp tập trung vào cơ thể (BT): BT giải quyết sang chấn ảnh hưởng đến cơ thể cũng như tâm trí của bạn như thế nào.
- Liệu pháp giải mẫn cảm chuyển động nhãn cầu và tái nhận thức (EMDR): EMDR thường là thực hiện các chuyển động mắt nhịp nhàng trong khi nhớ lại sự kiện gây sang chấn và được sử dụng phổ biến nhất để điều trị PTSD.
SỬ DỤNG THUỐC
Trong một số trường hợp, thuốc có thể được sử dụng để điều trị sang chấn tâm lý. Các loại thuốc thường được sử dụng bao gồm thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu và thuốc chống loạn thần.
Thuốc chống trầm cảm có thể giúp giảm các triệu chứng trầm cảm, chẳng hạn như cảm giác buồn bã, vô vọng và mất hứng thú trong các hoạt động. Thuốc chống lo âu có thể giúp giảm các triệu chứng lo âu, chẳng hạn như căng thẳng, bồn chồn và khó ngủ. Thuốc chống loạn thần có thể giúp giảm các triệu chứng kích động, chẳng hạn như khó kiểm soát hành vi và dễ bị kích động.
XÂY DỰNG LỐI SỐNG LÀNH MẠNH
Ngoài liệu pháp tâm lý và thuốc men, thực hành và xây dựng lối sống lành mạnh cũng có thể giúp ích cho quá trình phục hồi sau sang chấn tâm lý. Một số thói quen lành mạnh có thể giúp ích bao gồm:
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục có thể giúp giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và tăng cường sức khỏe tổng thể.
- Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ giấc có thể giúp bạn cảm thấy khỏe khoắn và tỉnh táo hơn.
- Ăn uống lành mạnh: Ăn uống lành mạnh có thể giúp bạn cảm thấy khỏe khoắn và có năng lượng hơn.
- Tránh xa rượu và ma túy: Rượu và ma túy có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng sang chấn tâm lý.
- Tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè: Sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè có thể giúp bạn cảm thấy được yêu thương và quan tâm.
CẦN LÀM GÌ ĐỂ GIÚP ĐỠ NHỮNG NGƯỜI ĐANG GẶP SANG CHẤN TÂM LÝ?
Nếu bạn biết ai đó đang gặp sang chấn tâm lý, bạn có thể giúp đỡ họ bằng cách:
- Chấp nhận cảm xúc của họ: Hãy cho họ biết rằng bạn hiểu và chấp nhận cảm xúc của họ.
- Chỉ đưa ra lời khuyên khi được hỏi: Đừng cố gắng ép buộc họ làm bất cứ điều gì họ không muốn.
- Lắng nghe họ và không phán xét bất cứ điều gì: Hãy cho họ biết rằng bạn đang lắng nghe và bạn không phán xét họ.
- Cổ vũ và khích lệ họ đưa ra lựa chọn của riêng mình: Hãy giúp họ cảm thấy có quyền kiểm soát cuộc sống của mình.
- Tôn trọng sự riêng tư và câu chuyện đã được chia sẻ: Đừng cố gắng ép buộc họ chia sẻ nhiều hơn những gì họ sẵn sàng chia sẻ.
- Cho họ thời gian để có thể cởi mở câu chuyện của mình: Đừng vội vàng ép buộc họ nói chuyện.
- Học về những điều có thể gây kích thích: Hãy tìm hiểu những điều có thể khiến họ khó chịu và tránh làm những điều đó.
- Quan tâm đến sức khỏe tinh thần của mình: Hãy nhớ rằng bạn cũng có thể bị ảnh hưởng bởi sang chấn tâm lý của người khác.
Nhìn chung, sang chấn tâm lý có thể xảy ra với bất kỳ ai và cần được can thiệp càng sớm càng tốt để tránh những hệ lụy nguy hiểm. Nếu bạn đã biết được triệu chứng của sang chấn tâm lý là gì, hãy chủ động thăm khám khi nghi ngờ mình đang đối diện với nó. Việc làm này sẽ giúp bạn sớm tìm ra hướng giải quyết tốt nhất cho bản thân để sớm quay trở lại với cuộc sống bình thường.
