Mất cân bằng kiềm toan là một trong những nỗi lo của nhiều bệnh nhân. Có 2 loại rối loạn toan kiềm: Hô hấp và chuyển hóa. Các bệnh lý hô hấp ảnh hưởng đến độ pH máu do làm biến đổi áp lực PCO2, còn bệnh lý chuyển hóa làm thay đổi pH máu do làm biến loạn nồng độ HCO3-. Việc nắm rõ về nguyên nhân, triệu chứng nhiễm toan sẽ giúp bệnh nhân theo dõi tình trạng bệnh tốt hơn.
NHIỄM TOAN LÀ GÌ?
Nhiễm toan là tình trạng nồng độ axit trong máu và các dịch cơ thể khác tăng cao hơn mức bình thường. Điều này có thể xảy ra khi thận hoặc phổi không thể loại bỏ axit khỏi cơ thể một cách hiệu quả.
Có hai loại nhiễm toan chính:
- Nhiễm toan chuyển hóa: Nhiễm toan chuyển hóa xảy ra khi có quá nhiều axit trong cơ thể hoặc quá ít bazơ.
- Nhiễm toan hô hấp: Nhiễm toan hô hấp xảy ra khi cơ thể không loại bỏ đủ carbon dioxide (CO2) ra khỏi máu.
DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG CỦA NHIỄM TOAN
NHIỄM TOAN HÔ HẤP
Nhiễm toan hô hấp xảy ra khi cơ thể không loại bỏ đủ carbon dioxide (CO2) ra khỏi máu. Điều này có thể xảy ra do các vấn đề về hô hấp, chẳng hạn như:
- Ngưng thở khi ngủ
- Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
- Suy tim
Các triệu chứng của nhiễm toan hô hấp thường xuất hiện đột ngột và có thể bao gồm:
- Khó thở
- Buồn nôn và nôn
- Đau đầu
- Mệt mỏi
- Lú lẫn
- Co giật
NHIỄM TOAN CHUYỂN HÓA
Nhiễm toan chuyển hóa xảy ra khi có quá nhiều axit trong cơ thể hoặc quá ít bazơ. Các nguyên nhân phổ biến của nhiễm toan chuyển hóa bao gồm:
- Đái tháo đường
- Thiếu hụt oxy
- Suy thận
- Ngộ độc rượu
Các triệu chứng của nhiễm toan chuyển hóa thường xuất hiện dần dần và có thể bao gồm:
- Khó thở
- Buồn nôn và nôn
- Đau đầu
- Mệt mỏi
- Lú lẫn
- Co giật
CÁC DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG KHÁC
Ngoài các triệu chứng trên, nhiễm toan cũng có thể gây ra các dấu hiệu và triệu chứng khác, chẳng hạn như:
- Vàng da
- Tăng nhịp tim
- Hơi thở có mùi trái cây
- Giảm lượng nước tiểu
- Tăng huyết áp
KHI NÀO CẦN ĐI KHÁM BÁC SĨ
Nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào của nhiễm toan, hãy đi khám bác sĩ ngay lập tức. Nhiễm toan có thể là một tình trạng nghiêm trọng, có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như suy tim, suy thận, đột quỵ và thậm chí tử vong.
Bác sĩ sẽ chẩn đoán nhiễm toan dựa trên các triệu chứng của bạn, kết quả xét nghiệm máu và các xét nghiệm khác. Xét nghiệm máu sẽ đo độ pH của máu và mức độ axit trong máu.
NGUYÊN NHÂN GÂY RA BỆNH NHIỄM TOAN
NHIỄM TOAN DO ĐÁI THÁO ĐƯỜNG
Đây là nguyên nhân phổ biến nhất của nhiễm toan chuyển hóa. Nhiễm toan do đái tháo đường xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ insulin để chuyển hóa glucose thành năng lượng. Khi điều này xảy ra, cơ thể bắt đầu đốt cháy chất béo và protein để tạo năng lượng, dẫn đến sản xuất các chất ceton. Các chất ceton là axit, và khi chúng tích tụ trong máu, chúng có thể làm tăng độ axit của máu.
NHIỄM TOAN TĂNG CLO HUYẾT
Nhiễm toan tăng clo huyết xảy ra khi cơ thể mất quá nhiều bicarbonate. Bicarbonate là một bazơ giúp trung hòa axit trong máu. Tiêu chảy và nôn ói nặng có thể gây ra nhiễm toan tăng clo huyết.
NHIỄM TOAN LACTIC
Nhiễm toan lactic xảy ra khi cơ thể sản xuất quá nhiều axit lactic. Axit lactic là một sản phẩm phụ của quá trình chuyển hóa glucose. Các tình trạng như suy tim, suy gan, thiếu oxy, sử dụng rượu quá mức và tập thể dục cường độ cao có thể gây ra nhiễm toan lactic.
CÁC NGUYÊN NHÂN KHÁC
- Bệnh thận: Bệnh thận có thể khiến thận khó loại bỏ axit khỏi máu.
- Ngộ độc: Một số chất độc, chẳng hạn như aspirin, methanol và ethylene glycol, có thể gây nhiễm toan chuyển hóa.
- Mất nước trầm trọng: Mất nước có thể khiến cơ thể sản xuất quá nhiều axit.
PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN BỆNH NHIỄM TOAN
Bác sĩ có thể yêu cầu bạn làm các xét nghiệm sau để chẩn đoán nhiễm toan:
PHÂN TÍCH KHÍ MÁU ĐỘNG MẠCH (ABG)
Xét nghiệm này đo nồng độ oxy, carbon dioxide và các chất điện giải trong máu. ABG là xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán nhiễm toan.
BẢNG CHUYỂN HÓA CƠ BẢN (CMP)
Xét nghiệm này đo nồng độ các chất điện giải và hóa chất khác trong máu, bao gồm bicarbonate. Bicarbonate là một bazơ giúp trung hòa axit trong máu.
XETON MÁU
Xét nghiệm này đo nồng độ ceton trong máu. Ceton là các sản phẩm phụ của quá trình phân hủy chất béo. Nhiễm toan do đái tháo đường là nguyên nhân phổ biến nhất của nhiễm toan chuyển hóa, và ceton thường cao trong máu trong trường hợp này.
KIỂM TRA AXIT LACTIC
Xét nghiệm này đo nồng độ axit lactic trong máu. Axit lactic là một sản phẩm phụ của quá trình chuyển hóa glucose. Nhiễm toan lactic là một nguyên nhân khác của nhiễm toan chuyển hóa.
XETON NƯỚC TIỂU
Xét nghiệm này đo nồng độ ceton trong nước tiểu. Ceton cũng có thể được phát hiện trong nước tiểu trong trường hợp nhiễm toan do đái tháo đường.
PH NƯỚC TIỂU
Xét nghiệm này đo độ pH của nước tiểu. pH nước tiểu bình thường là từ 4,5 đến 8,0. Độ pH nước tiểu thấp hơn 7 có thể là dấu hiệu của nhiễm toan.
CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ BỆNH NHIỄM TOAN
ĐIỀU TRỊ NHIỄM TOAN HÔ HẤP
- Thuốc giãn phế quản: Các thuốc này làm giãn đường dẫn khí, giúp bạn thở dễ dàng hơn.
- Oxy: Oxy có thể được cung cấp qua ống mũi hoặc mặt nạ.
- Máy thở: Máy thở có thể giúp bạn thở nếu bạn không thể tự thở.
ĐIỀU TRỊ NHIỄM TOAN CHUYỂN HÓA
- Natri bicarbonate: Natri bicarbonate là một bazơ có thể được sử dụng để trung hòa axit trong máu.
- Dịch tĩnh mạch: Dịch tĩnh mạch có thể được sử dụng để giữ cho bạn đủ nước.
- Insulin: Insulin có thể được sử dụng để điều trị nhiễm toan ceton do đái tháo đường.
- Thuốc kháng sinh: Thuốc kháng sinh có thể được sử dụng để điều trị nhiễm toan lactic do nhiễm trùng.
BIỆN PHÁP NÀO GIÚP HẠN CHẾ DIỄN TIẾN CỦA BỆNH NHIỄM TOAN?
Có một số biện pháp lối sống và tại nhà có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh nhiễm toan. Những biện pháp này bao gồm:
- Uống nhiều nước và các chất dịch khác. Điều này sẽ giúp cơ thể bạn loại bỏ axit ra khỏi cơ thể.
- Kiểm soát đái tháo đường. Nếu bạn bị đái tháo đường, việc kiểm soát lượng đường trong máu tốt có thể giúp ngăn ngừa nhiễm toan ceton.
- Ngừng uống rượu. Uống rượu lâu ngày có thể làm tăng tích tụ axit lactic.
- Bỏ thuốc lá. Hút thuốc lá có thể làm tổn thương phổi và làm cho hô hấp kém hiệu quả.
- Duy trì trọng lượng khỏe mạnh. Béo phì có thể khiến bạn khó thở hơn.
Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp hỗ trợ điều trị tốt nhất.
