Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một bệnh tiêu hóa phổ biến, thường xuất hiện với triệu chứng như đau thắt bụng và cảm giác không thoải mái. Nguyên nhân chính của IBS thường không rõ ràng, điều này làm tăng chi phí điều trị và tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống. Vì vậy, việc hiểu rõ và quản lý hiệu quả IBS là quan trọng để cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH LÀ GÌ?
Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một rối loạn tiêu hóa chức năng phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 10-20% dân số thế giới. Hội chứng này không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng có thể gây ra các triệu chứng khó chịu, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
NGUYÊN NHÂN HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Nguyên nhân của hội chứng ruột kích thích (IBS) vẫn chưa được xác định rõ, nhưng các yếu tố cảm xúc, chế độ ăn uống, và thuốc được xem là có ảnh hưởng đến triệu chứng của bệnh tiêu hóa này.
CĂNG THẲNG
Căng thẳng thường là nguyên nhân phổ biến ở các bệnh liên quan đến tiêu hóa như IBS. Căng thẳng có thể gây ảnh hưởng đến chức năng dạ dày và đường ruột, tăng nguy cơ phát triển IBS.
NỘI TIẾT TỐ
Rối loạn nội tiết tố, gồm sự thay đổi hormone, có thể gây ra sự thay đổi trong chức năng hệ tiêu hóa và tăng khả năng xuất hiện IBS.
THỰC PHẨM
Thực phẩm, đặc biệt là những thực phẩm gây kích thích cho dạ dày và ruột, được xem là một nguyên nhân chính của IBS. Thực phẩm không phù hợp có thể kích thích nhu động ruột, gây ra các triệu chứng của bệnh.
TIỀN SỬ GIA ĐÌNH
Tiền sử gia đình có người mắc bệnh tiêu hóa tăng cao cũng là một yếu tố làm tăng nguy cơ mắc IBS, mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp.
Tất cả những yếu tố này tương tác và tạo thành sự kết hợp giữa yếu tố sinh lý và tâm lý xã hội, tác động đến sự xuất hiện và nghiêm trọng của IBS.
TRIỆU CHỨNG HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
ĐAU BỤNG
Đau bụng là triệu chứng đặc trưng nhất của hội chứng ruột kích thích. Đau thường có đặc điểm như sau:
- Không có vị trí nhất định, không có đặc điểm gì cụ thể.
- Đau dọc khung đại tràng, đau nhiều hơn sau khi ăn hoặc đôi khi chưa ăn xong đã có cảm giác đau, khi ăn thức ăn lạ, thức ăn để lâu.
- Đau thường vào buổi sáng, có thể giảm đau sau đi tiêu.
- Kiểu đau có thể mơ hồ, không liên tục, người bệnh sẽ gặp những cơn đau quặn, đau từng cơn hoặc âm ỉ.
Cơn đau tái phát với tần suất phải ít nhất 1 lần trong tuần và kéo dài trong 3 tháng gần đây nhất.
TÁO BÓN HOẶC TIÊU CHẢY
Dựa vào tính chất phân mà người ta phân loại hội chứng ruột kích thích thể táo bón hay tiêu chảy.
- Táo bón: là tình trạng đi tiêu < 3 lần/ tuần, kèm theo hình dạng phân thay đổi từ cục, đặc đến nhầy mềm, lỏng nước.
- Tiêu chảy: là đi tiêu >= 3 lần/ ngày, kèm theo hình dạng phân thay đổi từ cục, đặc đến nhầy mềm, lỏng nước.
Cần lưu ý rằng phân không bao giờ có lẫn máu, nếu có máu phải nghĩ đến những bệnh lý thực thể tại đường ruột.
DẤU HIỆU KHÁC
Ngoài đau bụng và rối loạn nhu động ruột, hội chứng ruột kích thích còn có thể gây ra một số dấu hiệu khác, bao gồm:
- Chướng bụng, đầy hơi: Đây là triệu chứng phổ biến nhất của hội chứng ruột kích thích. Chướng bụng, đầy hơi khiến người bệnh cảm thấy khó chịu, khó chịu ở vùng bụng.
- Chuột rút: Người bệnh có thể bị chuột rút ở vùng bụng, đặc biệt là sau khi ăn.
- Mệt mỏi: Người bệnh thường cảm thấy mệt mỏi, thiếu năng lượng do mất nước, mất chất dinh dưỡng do đi tiêu nhiều.
- Đau mỏi cơ: Người bệnh có thể bị đau mỏi cơ, đặc biệt là ở vùng lưng, cổ, vai gáy.
- Rối loạn giấc ngủ: Người bệnh có thể bị khó ngủ, ngủ không sâu giấc do đau bụng, chướng bụng, đầy hơi.
- Cảm giác đi tiêu không hết phân: Người bệnh có cảm giác vẫn còn phân trong ruột sau khi đi tiêu.
- Trung tiện nhiều: Người bệnh có xu hướng trung tiện nhiều hơn bình thường.
DẤU HIỆU BÁO ĐỘNG
Các dấu hiệu sau được xem là dấu hiệu báo động, không thể chủ quan mà cần tầm soát những bệnh lý thực thể tại đường tiêu hóa:
- Khởi phát triệu chứng sau 50 tuổi
- Có máu trong phân
- Sút cân ngoài ý muốn
- Sờ thấy u bụng hay trực tràng
- Có các triệu chứng về đêm (đau hay tiêu chảy)
- Thiếu máu
Nếu có các dấu hiệu báo động này, người bệnh cần đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Chẩn đoán hội chứng ruột kích thích là một chẩn đoán lâm sàng, dựa trên triệu chứng và việc loại trừ các bệnh lý thực thể tại đường tiêu hóa, bệnh nhân không có các dấu hiệu báo động kể trên, kèm theo các xét nghiệm bình thường.
Các phương pháp chẩn đoán hội chứng ruột kích thích bao gồm:
KHÁM LÂM SÀNG
Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về các triệu chứng, tiền sử bệnh tật, gia đình, lối sống và chế độ ăn uống.
XÉT NGHIỆM CẬN LÂM SÀNG
- Xét nghiệm máu: để loại trừ các bệnh lý toàn thân khác, chẳng hạn như thiếu máu, rối loạn tuyến giáp, bệnh celiac.
- Xét nghiệm phân: để loại trừ nhiễm trùng đường ruột, chẳng hạn như nhiễm vi khuẩn, ký sinh trùng.
- Xét nghiệm hơi thở: để chẩn đoán bệnh celiac.
NỘI SOI TIÊU HÓA
- Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng: để loại trừ các bệnh lý ở thực quản, dạ dày, tá tràng, chẳng hạn như viêm loét dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản.
- Nội soi đại trực tràng: để loại trừ các bệnh lý ở đại trực tràng, chẳng hạn như viêm loét đại tràng, ung thư đại trực tràng.
Nếu các xét nghiệm cận lâm sàng bình thường, không có dấu hiệu báo động và các triệu chứng của người bệnh đáp ứng các tiêu chuẩn chẩn đoán hội chứng ruột kích thích, thì người bệnh sẽ được chẩn đoán mắc hội chứng ruột kích thích.
ĐIỀU TRỊ HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Mục tiêu của điều trị hội chứng ruột kích thích là kiểm soát các triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh.
Các phương pháp điều trị hội chứng ruột kích thích bao gồm:
THAY ĐỔI LỐI SỐNG
- Giảm căng thẳng: Căng thẳng là một trong những yếu tố gây ra và làm trầm trọng thêm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích. Do đó, giảm căng thẳng là điều quan trọng đối với người bệnh hội chứng ruột kích thích. Một số cách giảm căng thẳng hiệu quả bao gồm tập thể dục, yoga, thiền, thư giãn.
- Ăn uống lành mạnh: Ăn uống lành mạnh giúp cải thiện tiêu hóa, giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích. Người bệnh nên ăn nhiều rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và hạn chế đồ ăn nhanh, đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ uống có ga, cà phê, rượu.
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục thường xuyên giúp giảm căng thẳng, cải thiện chức năng tiêu hóa và giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích.
THUỐC
- Thuốc giảm đau, chống co thắt: Thuốc giảm đau, chống co thắt giúp giảm đau bụng, chướng bụng, đầy hơi.
- Thuốc nhuận tràng, thuốc xổ: Thuốc nhuận tràng, thuốc xổ giúp điều chỉnh nhu động ruột, giảm táo bón.
- Thuốc kháng sinh: Thuốc kháng sinh có thể được sử dụng để điều trị nhiễm trùng đường ruột, chẳng hạn như nhiễm vi khuẩn, ký sinh trùng.
- Thuốc chống trầm cảm: Thuốc chống trầm cảm có thể được sử dụng để điều trị hội chứng ruột kích thích ở những người có triệu chứng trầm trọng.
- Lợi khuẩn đường ruột: Lợi khuẩn đường ruột có thể giúp cải thiện tiêu hóa, giảm các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích.
CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG DÀNH CHO NGƯỜI BỊ HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích. Người bệnh nên ăn uống lành mạnh, cân bằng và tránh các loại thực phẩm có thể gây kích ứng hệ tiêu hóa.
CÁC LOẠI THỰC PHẨM NÊN HẠN CHẾ
- Đồ ăn nhanh, đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn cay nóng.
- Đồ uống có ga, cà phê, rượu.
- Sữa và các sản phẩm từ sữa, chẳng hạn như phô mai, sữa chua, kem.
- Trái cây và rau quả có chứa nhiều fructans, như táo, lê, đào, nho, hành tây, tỏi.
- Các loại đậu.
- Các loại hạt.
CÁC LOẠI THỰC PHẨM NÊN ĂN
- Rau củ quả, đặc biệt là rau củ quả tươi, có nhiều chất xơ.
- Trái cây, đặc biệt là các loại trái cây có chứa ít fructans, như chuối, cam, bưởi.
- Các loại ngũ cốc nguyên hạt, chẳng hạn như yến mạch, gạo lứt.
- Protein nạc, chẳng hạn như thịt nạc, cá, thịt gia cầm, trứng.
Người bệnh có thể tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn về chế độ ăn uống phù hợp với tình trạng bệnh của mình.
CÁCH PHÒNG NGỪA HỘI CHỨNG RUỘT KÍCH THÍCH
Cách phòng tránh hội chứng ruột kích thích tối ưu nhất hiện nay là bảo vệ sức khỏe tiêu hóa và phòng tránh tất cả các bệnh liên quan đến tiêu hóa. Nguyên nhân chính xác dẫn đến bệnh IBS vẫn chưa được xác định nên cần giữ hệ tiêu hóa ở tình trạng ổn định, hạn chế nguy cơ mắc các bệnh liên quan bao gồm hội chứng ruột kích thích.
Điều quan trọng nhất trong việc chủ động phòng tránh hội chứng ruột kích thích và các bệnh tiêu hóa khác là chế độ dinh dưỡng và thói quen sống. Những lưu ý bạn cần biết để cải thiện chất lượng dinh dưỡng trong bữa ăn:
- Hạn chế tối đa bỏ bữa ăn, ăn uống không điều độ
- Nên ăn chậm, không nên ăn quá nhanh
- Hạn chế ăn các thực phẩm cay nóng nhiều, dầu mỡ và các thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn
- Hạn chế rượu bia và đồ uống có gas
- Những loại trái cây có hàm lượng fructose cao cần ăn có kiểm soát. Không nên ăn quá 240g mỗi ngày.
Hội chứng ruột kích thích là một bệnh mạn tính, có thể tái phát nhiều lần. Do đó, người bệnh cần kiên trì điều trị và thay đổi lối sống để kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
