Cây phan tả diệp tên thường gọi là Phan tả diệp, Dương tả diệp, Tả diệp trà. Tên khoa học là Cassia angustifolia Vahl và Cassia acutifolia Delile. Họ Vang (Caesalpiaceae) được sử dụng làm thuốc cả trong Y Học Cổ Truyền và hiện đại nhờ có tác dụng tiêu tích trệ, thông đại tiện. Vị thuốc từ cây phan tả diệp được dùng chữa chứng ăn uống không tiêu, bụng ngực đầy trướng, táo bón.
LÁ PHAN TẢ DIỆP CÓ TÁC DỤNG GÌ?
Cây phan tả diệp (Cassia angustifolia) là một nguồn dược liệu truyền thống được sử dụng trong Y học Cổ truyền và hiện đại. Theo phân tích từ góc độ Y học Hiện đại, thành phần chính của phan tả diệp là antraglucoseside, chủ yếu là sennoside, là nhóm anthraquinone glycoside. Đây là những hợp chất chủ đạo gây tác dụng tẩy xổ.
THEO Y HỌC HIỆN ĐẠI
Thành phần chính: Antraglucoseside (sennoside).
Tác dụng chính: Gây tác dụng tẩy xổ mạnh, giúp phân lỏng và giảm đau bụng. Nước ngâm của thuốc có tác dụng ức chế một số nấm gây bệnh ngoài da. Liều cao có thể gây đau bụng dữ dội và nôn ói trong 3 – 4 giờ. Tác dụng tẩy kéo dài 1 – 2 ngày, sau đó không gây táo bón.
THEO Y HỌC CỔ TRUYỀN
Tính vị và tác dụng: Phan tả diệp được mô tả có vị ngọt, đắng và tính hàn, quy kinh Đại trường.
Công dụng chính: Tả hạ thanh nhiệt. Chữa các chứng thực nhiệt mà đi đại tiện bí. Làm sạch đường ruột trước phẫu thuật.
Theo sách Hiện đại thực dụng Trung Dược, phan tả diệp dùng ít, vị đắng có tác dụng kiện vị, giúp cho tiêu hóa. Uống liều lượng thích hợp có tác dụng tẩy xổ nhẹ, muốn xổ mạnh uống 4 – 6g thuốc ngâm kiệt sau mấy giờ có hiệu quả.
Nên lưu ý rằng việc sử dụng cây thuốc này cần được thực hiện dưới sự giám sát của chuyên gia y tế để tránh các tác dụng phụ không mong muốn và đảm bảo an toàn cho người sử dụng.
TÁC DỤNG PHỤ CÓ THỂ GẶP PHẢI KHI DÙNG PHAN TẢ DIỆP LÀ GÌ?
Khi sử dụng vị thuốc phan tả diệp, có thể xuất hiện một số tác dụng phụ khó chịu như đau bụng cấp tính, tiêu chảy và táo bón nặng hơn sau khi ngưng sử dụng, sụt cân, giảm kali máu, buồn nôn, ngứa, chán ăn, nước tiểu đậm, và màu da vàng.
Ngoài ra, cũng có thể phát sinh các biểu hiện của phản ứng dị ứng như phát ban, sưng mặt/môi/lưỡi hoặc cổ họng, và khó thở. Nếu bạn trải qua bất kỳ tác dụng phụ nghiêm trọng nào, hãy thông báo ngay cho thầy thuốc của bạn.
Thêm vào đó, một số tác dụng phụ khác có thể bao gồm co thắt dạ dày, cảm giác đầy bụng và ợ hơi, tiêu chảy nhẹ, đau khớp hoặc thay đổi màu nước tiểu. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào về các tác dụng phụ của vị thuốc phan tả diệp, hãy tham khảo ý kiến của thầy thuốc để được tư vấn và điều chỉnh liệu pháp một cách an toàn.
CÁC TRƯỜNG HỢP CẦN THẬN TRỌNG KHI SỬ DỤNG PHAN TẢ DIỆP
Nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thuốc nào khác, bị dị ứng với các thành phần của cây phan tả diệp hoặc các loại thuốc và thảo mộc khác, hoặc có bất kỳ bệnh lý hay tình trạng rối loạn nào sau đây, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng vị thuốc phan tả diệp:
Mất nước, tiêu chảy hoặc phân lỏng
Đau bụng, tắc ruột, viêm loét đại tràng, viêm ruột thừa, bệnh Crohn, viêm dạ dày, sa hậu môn, trĩ
Bệnh tim
Tiền sử dị ứng với thực phẩm, thuốc nhuộm, chất bảo quản hay động vật.
Đặc biệt, vị thuốc phan tả diệp có thể tăng co bóp cơ trơn tử cung và bàng quang, do đó, phụ nữ mang thai, người bị viêm bàng quang, hoặc viêm tử cung nên kiên trì thảo luận với bác sĩ trước khi sử dụng thuốc này. Người có tình trạng táo bón do co thắt đại tràng hoặc viêm đại tràng cũng cần hỏi ý kiến bác sĩ về việc sử dụng vị thuốc phan tả diệp và có thể được đề xuất những phương pháp điều trị thay thế.
MỨC ĐỘ AN TOÀN CỦA PHAN TẢ DIỆP
Sử dụng vị thuốc phan tả diệp trong thời gian dài hoặc ở liều lượng cao có thể gây ra các phản ứng phụ nghiêm trọng, bao gồm phụ thuộc vào thuốc nhuận tràng và tổn thương gan. Phụ nữ đang cho con bú nên tránh sử dụng phan tả diệp, vì các anthranoid trong thuốc có thể dễ hấp thụ qua sữa mẹ, gây tiêu chảy cho trẻ.
Cần lưu ý rằng phan tả diệp có thể tương tác với một số loại thuốc. Trước khi sử dụng phan tả diệp cùng với các thuốc khác, đặc biệt là:
Digoxin (Lanoxin) – một loại thuốc dùng để điều trị rối loạn nhịp tim
Warfarin (Coumadin) – một loại thuốc chống đông máu.
Thuốc lợi tiểu như Chlorothiazide (Diuril), Hydrochlorothiazide (Hydrodiuril, Microzide), Furosemide (Lasix), Chlorthalidone (Thalitone) – các loại thuốc giúp tăng tiểu tiện.
Trước khi sử dụng phan tả diệp cùng với bất kỳ loại thuốc nào khác, bạn nên tham khảo ý kiến tư vấn của bác sĩ để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình điều trị.
Tóm lại, tùy theo liều lượng mà tác dụng dược lý của vị thuốc phan tả diệp có thể là nhuận tràng (phần mềm sau khi uống từ 5 – 7 giờ) hoặc tẩy mạnh (phân lỏng có đau bụng). Nếu liều mạnh hơn nữa có thể gây đau bụng dữ dội, nôn mửa trong 3 – 4 giờ. Vì vậy, cần tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi sử dụng phan tả diệp để điều trị bệnh lý.
BỔ SUNG SẮT CHO BÀ BẦU NHƯ THẾ NÀO CHO HỢP LÝ?
Nhu cầu về sắt của phụ nữ tăng cao trong giai đoạn mang thai, vì vậy cần chủ ý bổ sung sắt cho bà bầu đúng và đủ để có thai kỳ khỏe mạnh. Theo một số thống kê, có đến 52% phụ nữ mang thai ở các nước đang phát triển bị thiếu máu do thiếu sắt. Việc thiếu máu do thiếu sắt kéo dài ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ và sự phát triển của thai nhi.
Vai trò của sắt đối với phụ nữ mang thai
Sắt có vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể. Sắt khi kết hợp cùng protein sẽ tạo ra huyết sắc tố hemoglobin, vận chuyển O2 và CO2, giúp phòng ngừa bệnh thiếu máu và tham gia vào thành phần của các men oxy hóa khử.
Từ ngày thứ 18 thì phôi đã có mầm mống để hình thành não, và khi thai được 3 tháng tuổi noãn đã phát triển đầy đủ các thành phần. Thời điểm thai ở tuần 20 là cột mốc quan trọng trong khi phát triển của thai nhi, lúc này noãn phát triển mạnh mẽ về khối lượng và hoàn thiện về chức năng. Từ thai kỳ 20 tuần đến lúc em bé chào đời, kích thước của não sẽ tăng gấp 6 lần, các tế bào thần kinh có kết nối phức tạp hơn.
Sự tăng trưởng của não đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển, tư duy, khả năng học hỏi và trí nhớ của em bé. Quá trình này cần cung cấp nhiều dưỡng chất như sắt, axit folic, các vitamin như vitamin B6, B12, mangan, đồng, iod, vitamin D, cholin, kẽm…
“Một sản phụ khỏe mạnh và thai nhi nặng khoảng 3.3 kg thì người mẹ cần sản xuất thêm 1250ml máu để có thể cung cấp nuôi dưỡng thai nhi trong suốt thai kỳ. Vì vậy việc cung cấp sắt cho mẹ bầu là vô cùng quan trọng cho sức khỏe của mẹ và sự phát triển của bé.”
Theo một số nghiên cứu nếu mẹ bầu không được bổ sung sắt trong thai kỳ có thể dẫn đến nguy cơ thiếu máu do thiếu sắt, gây nên các hiện tượng như chóng mặt, buồn nôn… nghiêm trọng hơn là ảnh hưởng đến sự phát triển về não bộ của em bé. Vì vậy phụ nữ đang có dự định mang thai và đang trong thai kỳ nên được thăm khám với bác sĩ và nghe tư vấn về việc bổ sung sắt ngừa thiếu máu do thiếu sắt.
Thiếu máu khi mang thai khiến phụ nữ có nguy cơ có kết quả thai kỳ kém, bao gồm cả tử vong mẹ; điều này cũng làm tăng nguy cơ tử vong chu sinh, sinh non và nhẹ cân. Trẻ sơ sinh có mẹ bị thiếu máu có lượng sắt dự trữ ít hơn một nửa so với bình thường. Tỷ lệ mắc bệnh truyền nhiễm tăng lên ở những người thiếu sắt, do thiếu sắt sẽ gây ra tác động bất lợi lên hệ miễn dịch. Thiếu sắt cũng liên quan đến việc giảm sự phát triển nhận thức thần kinh.
Nên bổ sung sắt cho bà bầu khi nào?
Bổ sung sắt cho bà bầu nên được thực hiện từ tháng thứ mấy của thai kỳ? Theo thông tin từ viện Dinh dưỡng Quốc gia Việt Nam, phụ nữ mang thai cần bổ sung sắt từ những tháng đầu của thai kỳ, trong lần thăm khám đầu tiên.
Việc bổ sung sắt có thể thông qua việc ăn uống, tuy nhiên các thực phẩm hằng ngày chỉ cung cấp khoảng 13% nhu cầu sắt cần có, vì vậy mẹ cần bổ sung thêm sắt bằng việc sử dụng các viên uống sắt dành cho bà bầu.
Phụ nữ đang có dự định mang thai có thể uống bổ sung sắt trước thời gian mang thai từ 1-3 tháng.
Hàm lượng sắt cho bà bầu như thế nào là đủ?
Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về bổ sung sắt trong chăm sóc tiền sản, việc cung cấp sắt đường uống hàng ngày là một phần quan trọng để giảm nguy cơ sinh con nhẹ cân và tình trạng thiếu máu ở bà bầu. Trong trường hợp phụ nữ mang thai, việc bổ sung từ 30 – 60 mg sắt nguyên tố và 400 μg axit folic hàng ngày suốt thai kỳ được khuyến nghị.
Thời điểm bắt đầu bổ sung sắt cho bà bầu càng sớm càng tốt, đặc biệt là trong nhóm thai phụ không mắc tình trạng thiếu máu. Kiểm tra tình trạng thiếu máu ở giai đoạn tiền sản và hậu sản, đồng thời ngăn chặn và kiểm soát bệnh lý như sốt rét và nhiễm giun móc cũng được khuyến cáo.
Dựa trên tổng quan Cochrane với 60 nghiên cứu, trong đó có 43 thử nghiệm đủ tiêu chuẩn và 16 thử nghiệm được đánh giá cao về chất lượng, kết quả cho thấy bổ sung sắt hàng ngày giúp giảm nguy cơ sinh con nhẹ cân và cải thiện cân nặng trung bình của trẻ sơ sinh. Ngoài ra, bổ sung sắt còn giảm 70% nguy cơ thiếu máu mẹ và 57% nguy cơ thiếu sắt trong thai kỳ.
WHO cũng khuyến nghị nâng cao ý thức về việc bổ sung sắt cho phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, đặc biệt là ở những vùng có tỷ lệ thiếu máu cao trong cộng đồng. Theo WHO, khoảng 30,2% phụ nữ trên thế giới không mang thai bị thiếu máu. Các nguyên nhân khác gồm nhiễm ký sinh trùng, viêm nhiễm, rối loạn di truyền cấu trúc Hemoglobin, thiếu hụt vitamin và khoáng chất, trong đó có sắt, Vitamin A, B12 và folate. Khoảng một nửa các trường hợp liên quan đến thiếu máu có liên quan đến thiếu sắt. Tổ chức Y tế Thế giới đề xuất việc bổ sung acid folic và sắt liên tục cho nhóm phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, đặc biệt là ở những vùng có tỷ lệ thiếu máu cao để cải thiện nồng độ Hemoglobin và giảm nguy cơ thiếu máu.
Hướng dẫn cách bổ sung sắt cho bà bầu đúng chuẩn
Thực phẩm chứa nhiều sắt
Sắt tồn tại trong thực phẩm dưới hai dạng chính là sắt heme và sắt non-heme, mỗi dạng đều mang lại những lợi ích và xuất hiện trong các nguồn thực phẩm đa dạng.
Thực phẩm giàu sắt heme
Nguồn gốc: Dạng sắt heme thường xuất hiện trong thực phẩm động vật và được hấp thu một cách dễ dàng tại ruột.
Ví dụ: Nghêu, sò huyết, cá, thịt bò, gà, cũng như trong các nội tạng động vật như gan gà, gan heo, gan bò.
Hấp thụ: Dạng này hấp thụ hiệu quả ở ruột.
Thực phẩm giàu sắt non-heme
Nguồn gốc: Sắt non-heme thường xuất hiện trong thực phẩm thực vật.
Hấp thụ: Việc hấp thụ sắt ở dạng non-heme phụ thuộc vào sự tương tác với một số chất có thể tăng cường hoặc ngăn chặn quá trình hấp thụ. Do đó, cách bổ sung sắt cho bà bầu ở dạng non-heme cần chú ý đến việc tránh ăn chung với các thực phẩm ức chế hấp thụ như trà, cà phê, cũng như một số loại củ như củ cải, củ dền.
Thuốc sắt cho bà bầu
Thực tế hiện nay việc bổ sung sắt gặp khá nhiều khó khăn, vì thế ngoài việc bổ sung sắt qua những thực phẩm hàng ngày thì các bà bầu cũng nên sử dụng các loại thuốc giúp bổ sung sắt.
Thuốc sắt bà bầu dạng viên
Viên sắt cho bà bầu sẽ tạo sự thuận lợi trong quá trình sử dụng. Các mẹ bầu có thể dễ mang theo khi ra ngoài và dùng theo đúng liều lượng đã quy định.
Thuốc sắt cho bà bầu dạng nước
Thuốc sắt cho bà bầu dạng lỏng mang ưu điểm là dễ uống và cơ thể dễ hấp thu hơn so với dạng viên. Nhưng khi sử dụng sản phẩm dòng này, bạn cần lưu ý đến việc đong đo liều lượng dùng sao cho chính xác để tránh ảnh hưởng tới hiệu quả của thuốc.
Sắt vô cơ
Các sản phẩm sắt vô cơ thường ở dạng hợp chất sắt sulfat. Ưu điểm của dòng sắt này là độ lành tính và hàm lượng sắt rất cao. Tuy nhiên, đây cũng là nhược điểm của sắt vô cơ. Lượng sắt lớn sẽ khiến cơ thể khó hấp thụ và gây ra tình trạng lắng đọng sắt tại dạ dày, ruột, máu,… và làm mẹ bầu gặp các vấn đề về tiêu hóa như nóng trong, táo bón. Không những thế, hàm lượng sắt cao cũng khiến thuốc có mùi tanh gây buồn nôn cho người sử dụng.
Bổ sung quá nhiều sắt có gây tác dụng phụ không?
Bổ sung sắt trong thai kỳ đòi hỏi sự cẩn trọng và sự quản lý chặt chẽ từ các chuyên gia y tế. Việc thiếu sắt có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của mẹ bầu và thai nhi, nhưng việc sử dụng các loại thực phẩm và thuốc bổ sung sắt cần phải được hướng dẫn bởi bác sĩ chuyên khoa.
Mẹ bầu không nên tự ý quyết định sử dụng các viên uống bổ sung sắt mà không có sự giám sát của bác sĩ. Việc này có thể dẫn đến tình trạng quá liều sắt trong một khoảng thời gian dài, gây ra các biến chứng nguy hiểm như xơ gan, đái tháo đường và bệnh xơ gan.
Đối với những người mẹ bầu thiếu máu do các nguyên nhân khác ngoài thiếu sắt, như thiếu máu tán huyết, thalassemia, suy tủy hay thiếu máu do nhiễm độc chì, việc sử dụng các loại thuốc bổ sung sắt mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ là không khuyến khích.
Quá trình bổ sung sắt cho bà bầu cần được thực hiện dưới sự giám sát của các chuyên gia y tế có kinh nghiệm, với mục tiêu đảm bảo việc bổ sung đúng liều lượng. Tránh tình trạng sử dụng thiếu hoặc quá mức sắt, vì cả hai đều mang theo nguy cơ cho thai kỳ. Việc tham vấn chuyên gia y tế trước khi bổ sung sắt là quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả cho sức khỏe của mẹ bầu và thai nhi.
Những lưu ý mẹ bầu cần nhớ khi bổ sung sắt
Bổ sung sắt là một phần quan trọng của chế độ dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai để đảm bảo sức khỏe của mẹ và sự phát triển của thai nhi. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng về việc bổ sung sắt trong thai kỳ:
Sắt là chất dinh dưỡng khó hấp thu, vì vậy, việc uống sắt khi đói bụng và kèm theo nước uống giàu vitamin C như nước chanh hoặc nước cam sẽ giúp tăng cường quá trình hấp thụ sắt.
Để tối ưu hóa hấp thụ sắt, nên uống sau khi ăn 1-2 giờ, giúp sắt được hấp thụ tốt nhất.
Không nên sử dụng sắt cùng lúc với sữa, các sản phẩm từ sữa, thuốc bổ sung canxi hoặc thực phẩm giàu canxi, vì canxi có thể ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ sắt.
Bổ sung sắt có thể gây ra tác dụng phụ như nóng trong người hoặc táo bón. Để giảm những tác dụng phụ này, mẹ bầu cần duy trì việc uống đủ nước và bổ sung chất xơ từ thực phẩm.
Uống sắt cùng lúc với thức uống giàu vitamin C, như nước cam, có thể tăng cường hiệu quả hấp thụ của sắt.
Uống sắt với nước đun sôi để nguội, hoặc nước khoáng, và tránh uống chung với nước trà, cà phê vì có thể ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ sắt.
Việc bổ sung sắt chỉ là một phần của chế độ dinh dưỡng toàn diện cho mẹ bầu. Phụ nữ mang thai cần chú ý đến nhu cầu về năng lượng, protein, và các dưỡng chất khác.
Lựa chọn cơ sở y tế có chuyên gia Sản Phụ khoa uy tín là quan trọng để đảm bảo chăm sóc sức khỏe tốt nhất cho mẹ và thai nhi. Thăm khám thai định kỳ cũng là một phần quan trọng trong quá trình mang thai.
Bằng cách chú ý và thực hiện đúng những lưu ý trên, mẹ bầu có thể đảm bảo việc bổ sung sắt diễn ra hiệu quả và an toàn cho cả mẹ và thai nhi.
